Okres archaiczny w historii Grecji (ok. 700-500 p.n.e.) położył podwaliny pod polityczne, gospodarcze, artystyczne i filozoficzne osiągnięcia okresu klasycznego. Być może jednym z największych darów starożytnych Greków dla zachodniej cywilizacji był początek demokratycznych rządów i filozofii. VII wiek p.n.e. był świadkiem upadku starego porządku arystokratycznego, który zdominował grecką politykę, i powstania tyranii.
Dla Greków termin tyran odnosił się do kogoś, kto przejął władzę w sposób niekonstytucyjny. Tyrani byli często znakomitymi ludźmi z rodzin arystokratycznych, którzy utracili polityczną łaskę. Jechali na fali niezadowolenia i żądali więcej możliwości zrodzonych przez populację i wzrost gospodarczy, aby poprowadzić szarżę przeciwko starej arystokracji. Aby umocnić swoją pozycję, często zachęcali do handlu i biznesu oraz sponsorowali ambitne projekty budowlane w całym państwie.
W okresie archaicznym trwała grecka migracja, która rozpoczęła się późno w greckich ciemnych wiekach. Wzrost liczby ludności i wynikający z niego niedobór ziemi w połączeniu ze wzrostem gospodarczym, głównie w handlu, pobudziły ruch w poszukiwaniu nowych ziem, kolonii i punktów handlowych. Ekspansja gospodarcza doprowadziła Greków do szerokich kontaktów z innymi narodami do rozwoju greckich kolonii w całym regionie Morza Śródziemnego, Jonii, a nawet w regionie Morza Czarnego.
Rosnący dobrobyt gospodarczy okresu archaicznego doprowadził do zmian kulturowych, ponieważ państwa-miasta postrzegały projekty budowlane, zwłaszcza świątynie, jako wyraz ich obywatelskiego bogactwa i dumy. W tym okresie Grecy częściej używali stylu jońskiego w swoich budynkach publicznych.
Kolonizacja i handel skłoniły Greków do częstszego kontaktu z innymi wielkimi cywilizacjami, takimi jak Egipt. Niektórzy uczeni przypisują Egiptowi wpływ na Greków w ich ruchu w kierunku monumentalnej architektury. Ten kierunek architektury był dodatkowo wspierany, ponieważ kamień zastąpił drewno w budynkach publicznych, takich jak świątynie, skarbce i agora, gdy przekształciła się z publicznego miejsca spotkań w lokalny rynek. Oprócz użycia kolumny jońskiej na frontonach i belkach pod koniec VI wieku p.n.e. coraz częściej pojawiały się reliefowe rzeźby ilustrujące sceny mitologiczne.
VII wiek p.n.e. zobaczył powstanie lirycznych poetów i pieśni z akompaniamentem liry. W przeciwieństwie do poezji epickiej (takiej jak Iliada i Odyseja Homera) poezja liryczna osadzona jest w teraźniejszości i opowiada o zainteresowaniach i pasjach autora. Poezja liryczna dostarcza nam rzadkiego wglądu w męki osoby w porównaniu z epickimi sagami obejmującymi całe państwa.
Poeta Archiloch napisał wiersz, w którym życzył krzywdy mężczyźnie, który odrzucił autora jako nieodpowiedniego dla jego córki. Safona, poetka z wyspy Lesbos, napisała hymn do Afrodyty, prosząc o pomoc w sprawie miłości – jej miłości do innej kobiety. Oba wiersze zwracają się bezpośrednio i namiętnie do słuchaczy w sprawach o bardzo osobistym charakterze.
W tym okresie Grecy stworzyli praktyczny przedmiot, ceramikę, ale zamienili ją w tak piękne dzieło sztuki, że zrodziło popyt na te elementy w całym basenie Morza Śródziemnego. Ceramika grecka w VII wieku p.n.e. była zdominowana przez ceramikę koryncką przedstawiającą życie zwierzęce. Ceramika ateńska i przedstawianie wątków mitycznych zyskały na znaczeniu w VI wieku p.n.e. W tym samym stuleciu nastąpiło również przejście od czarnych postaci wygrawerowanych na czerwonym tle do rysowania czerwonych postaci na czarnym tle, co pozwoliło na większą szczegółowość i ruch ich postaci.
Być może największym wkładem archaicznych Greków do zachodniej cywilizacji były idee rozwijane dalej w okresie klasycznym, które nadal na nas wpływają, takie jak poszukiwanie racjonalnego spojrzenia na wszechświat, „naukowego” wyjaśnienia świata, oraz narodziny filozofii przez kosmologów w VI wieku p.n.e. w Milecie. Ponadto archaiczni Grecy przekazali ludzkości koncepcję demokratycznego rządu, w którym członkowie Polis (czyli wolni ludzie) cieszyli się wolnością społeczną oraz chętnie poddawali się prawom uchwalonym bezpośrednio przez ich współobywateli.