W historii kultury greckiej istnieje szereg okresów: egejski lub mykeński (od XVII-XVI do X wieku p.n.e.), „styl geometryczny” (od X-IX do VII wieku p.n.e.), archaiczny (VII-VI w p.n.e.), klasyczny (550-350 p.n.e.), hellenistyczny (350-31 p.n.e.) i rzymski.
Kultura grecka powstała przede wszystkim w oparciu o zaawansowane metody produkcji, a także niewolnictwo klasyczne. Aktywność społeczna, wysoki poziom edukacji i wychowania obywateli oraz demokratyczny system greckich polis odegrały ważną rolę w tworzeniu wartości kulturowych. O estetyzmie kultury greckiej decydowało w dużej mierze piękno otaczającej przyrody.
Kultura mykeńska
Jedną z najstarszych cywilizacji wschodniej części Morza Śródziemnego była kultura egejska (mykeńska), która rozwinęła się na wyspach Morza Egejskiego, na wybrzeżu Azji Mniejszej i na Półwyspie Bałkańskim, a jej centrum stanowiła wyspa Kreta. Była pod znacznym wpływem starożytnych kultur Egiptu i Azji Mniejszej, ale zasadniczo różniła się od kultury starożytnego Wschodu. Jeśli monumentalna sztuka Egiptu, Babilonu i Asyrii gloryfikowała nieograniczoną moc królów i faraonów, boskość i potężną moc bogów, pomniki sztuki egejskiej odtwarzają piękno człowieka i przyrody, gloryfikują ludzką siłę i umiłowanie wolności.
W XII-X wieku. p.n.e. konieczność walki z wrogami zewnętrznymi wpłynęła negatywnie na rozwój kultury. Jednak później to stymulowało wzrost we wszystkich sferach życia kulturalnego: intensyfikuje się budowa świątyń i pałaców. W X-IX wieku p.n.e. opracowano heroiczną epopeję bezpośrednio związaną z mitologią i wierzeniami religijnymi.
Grecy czcili bóstwa, które reprezentowały różne siły natury, zjawiska i siły społeczne, bohaterów i nie tylko. Według mitów wszystkimi sprawami na ziemi rządzą bogowie olimpijscy, na czele których stoi Zeus. Jego żona Hera – boginią nieba, Posejdon – bóg mórz, Demeter – patronka rolnictwa, Dionizos – bóg winiarstwa. Najbardziej szanowanym synem Zeusa był Herakles, który rzekomo uwolnił ziemię od potworów. Mitologia grecka stała się najważniejszym elementem kultury, na bazie której rozwinęła się później literatura, nauka, filozofia.
Okresu archaiczny
Jednym z najwybitniejszych osiągnięć kulturalnych okresu archaicznego były legendarne „Iliada” i „Odyseja” Homera poświęcone wojnie trojańskiej i jednemu z jej bohaterów. Dzieła te były studiowane w szkołach, były znane każdemu Grekowi, stanowiły swego rodzaju kodeks antycznej moralności.
W VII-VI wieku p.n.e. pojawiła się grecka poezja liryczna, której kulminacją była twórczość Anakreonta i Safony z w. Lesbos.
Szybki rozwój miast przyczynił się do rozwoju architektury. W architekturze greckiej powstały trzy główne porządki architektoniczne: dorycki, joński i koryncki. Pierwszy cechował prostotę i surowość, drugi – lekkość, dekoracyjność i harmonię, trzeci – niezwykłą elegancje. Nic dziwnego, że kolumny porządku doryckiego porównano do wojownika, a jońskiego – do dziewczyny.
Rzeźba tego okresu charakteryzowała się wizerunkiem człowieka, odwzorowaniem prawidłowej formy budowy ciała, zwłaszcza w ruchu. W VI wieku p.n.e. pojawiło się malowanie czerwono-figurowe, gdy figury miały kolor gliny, a tło – czarny lakier.
Okres klasyczny
Chęć do wiedzy o otaczającym nas świecie stała się podstawą rozwoju filozofii. Głównym pytaniem, które interesowało filozofów tamtych czasów, było ustalenie przyczyn powstania świata. Tales przekonywał, że podstawą świata jest woda, z której wszystko powstaje i w którą wszystko się przekształca. Heraklit z Efezu mówił, że świat nie został stworzony przez nikogo – ani bogów, ani ludzi. Był, jest i na zawsze będzie żywym ogniem, który w naturalny sposób zapala się i naturalnie gaśnie.
Filozof i matematyk Pitagoras założył szkołę filozofii, której przedstawiciele argumentowali, że świat składa się z praw liczby. Zasługą pitagorejczyków jest rozwój twierdzeń matematycznych, teorii muzyki opartej na relacjach numerycznych, ustanowienie szeregu praw ilościowych.
Zwycięstwo Greków nad Persami przyczyniło się do rozwoju wszystkich gałęzi kultury. W okresie klasycznym szczególnie rozwinął się dramat i teatr. Powstanie teatru wiązało się z świętami na cześć boga winiarstwa Dionizosa. Z biegiem czasu zaczęto budować otwarte amfiteatry ze scenami – teatry.
„Ojcem” greckiej tragedii jest Ajschylos. Przypisuje mu się stworzenie 90 tragedii, z których siedem przetrwało. W swoich pracach gloryfikował porządek i ideologię polis, odwagę, patriotyzm Greków, przeciwstawiając im arogancję wschodniego despotyzmu Kserksesa. Dla Ajschylosa wolne życie jest możliwe tylko w zbiorowości polis, gdzie obowiązują sprawiedliwe prawa. Młodszym rówieśnikiem Ajschylosa był Sofokles, który napisał 120-140 utworów dramatycznych. Genialnym autorem gatunku komediowego był Arystofanes.
Wśród problemów filozoficznych okresu klasycznego najważniejszy był problem wyjaśnienia miejsca człowieka w świecie. Demokryt przedstawił materialistyczną interpretację powstania świata. Opracował spójną i całościową doktrynę atomistyczną.
Wielki filozof Sokrates dostrzegł sposób osiągnięcia prawdy o samowiedzy. Najbardziej pociągającymi cechami jego nauk były wezwania do samodoskonalenia moralnego, wiara w siłę rozumu, wrodzoną szlachetność człowieka.
Jednym z najwybitniejszych filozofów był Platon. Zgodnie z jego nauką, wieczny zamysł Boga tworzy harmonijny, idealny świat, który nie jest zależny od człowieka. Nie składa się z rzeczy materialnych, ale z idei, które istnieją niezależnie. Jego uczeń Arystoteles zaangażował się w pogłębione badania w dziedzinie fizyki, astronomii, medycyny, zoologii i stworzył własny system filozoficzny. Jego zdaniem podstawą świata jest zasada materialna, ale materia jest elementem pasywnym. Aby przekształcić się w różne elementy ona potrzebuje zewnętrznego impulsu i Bożego umysłu.
Okres klasyczny to okres rozkwitu greckiej architektury i rzeźby. Rozwój architektury jest ściśle powiązany ze stanem teorii i praktyki urbanistycznej. Największym osiągnięciem greckiej urbanistyki była budowa według przemyślanego planu opartego na racjonalnych zasadach.
Wskaźnikiem dojrzałości greckiej architektury jest tworzenie złożonych, wyważonych artystycznie zespołów architektonicznych: Akropolu Ateńskiego, dzielnicy sportowo-świątynnej Altis, kompleksu świątynnego w Delfach. Centrum Akropolu stanowił wielki Partenon.
W świętej dzielnicy Olimpii, gdzie odbywały się igrzyska olimpijskie, powstał piękny zespół przyrodniczo-architektoniczny. Wszystkie budynki ozdobiono wspaniałymi rzeźbami. Jedno z najlepszych dzieł Fidiasza posąg Ateny wykonany z kości słoniowej i złota. Posąg Zeusa Olimpijskiego imponował majestatem króla bogów, przedstawiony na wspaniałym tronie, z posążkiem bogini zwycięstwa Piką – w prawej ręce i berłem – w lewej ręce. Przeznaczenie rzeźb było różne: religijne, estetyczne, ideologiczne.
Okres hellenistyczny
Kolejny okres hellenistyczny w historii kultury greckiej rozpoczął się od wyprawy Aleksandra Wielkiego (334 r. n.e.) w Persji, a zakończył się rzymskim podbojem Egiptu. W tym czasie relacje i interakcje kultur greckich i orientalnych rozszerzyły się. Kultura grecka zapożyczyła elementy orientalne i wzbogaciła kultury orientalne.
Powstały nowe szkoły filozoficzne. Szczególnie ważne stały się nauki stoików i filozofia Epikura. Według stoicyzmu wiedza jest jedynym środkiem do zdobycia mądrości, umiejętności prawidłowego życia. Szczęście leży w wolności od namiętności, w spokoju duszy, ponieważ wszystko na świecie jest naturalne i konieczne. Epikur argumentował, że człowiek nie jest niewolnikiem swojego przeznaczenia, a mądrość może pomóc mu osiągnąć szczęście.
Ważnymi ośrodkami nauki i kultury tego okresu były Aleksandria, Syrakuzy, Pergamon, Antiochia.