Egipt (według Herodota „dar Nilu”) położony jest w żyznej dolinie Nilu, o długości około 1000 km i szerokości 10-20 km („ziemia czarna”), otoczona pustynią („ziemia czerwona”) od zachodu i wschodu. wysoka woda, niosąca ze sobą żyzny muł („powódź Nilu”), jest podstawą żyzności kraju. Po kulturach prehistorycznych Badari, Merimde i Negada powstały
ok. 3000 p.n.e. Królestwa Górnego Egiptu i Dolnego Egiptu. Oba królestwa są zjednoczone za faraona Narmera (Menesa), zostaje założona stolica Memfis („biała ściana”).
- Stare Królestwo (2850-2052 p.n.e.)
- Średnie Państwo (2020 – 1793 p.n.e.)
- Nowe Państwo (1540 – 1070 p.n.e.)
- Epoka Późna (664 – 332 p.n.e.)
Stare Królestwo (2850-2052 p.n.e.)
2850-2650 p.n.e.. Tynicki (dynastia z m. Tinis) okres (pierwsza i druga dynastia). W tej epoce państwo jest izolowane od innych narodów, niwelowane są obce wpływy, odnoszone jest zwycięstwo nad Beduinami na Półwyspie Synaj (przejęcie kopalni miedzi). Wyprawy do Byblos (drewno cedrowe); inwazja na Nubię. Budowa grobów królewskich (mastaba – ścięty ostrosłup na prostokątnym planie).
2650-2190 p.n.e.. Okres piramid (dynastie 3-6). Polit. centrum – Memfis za panowania pierwszego króla Dżesera, który został pochowany w „piramidzie schodkowej” Sakkary (6 ułożonych w stosy mastab) zbudowanej przez lekarza i architekta Imhotepa. 4 dynastia: budowniczowie piramid: Snofru (piramidy w Dahszurze i Medum), Cheops, Chefren i Mykerinos (piramidy w Gizie, na zachód od Kairu). V dynastia: Religia słońca (Ra z Heliopolis) staje się religią państwową (świątynie słońca z obeliskiem). VI dynastia: Wraz ze słabością faraonów rośnie siła feudałów. Społeczny zmiany przyśpieszają upadek zjednoczonego państwa (południe chcę niepodległości). Walka między lokalnymi władcami feudalnymi prowadzi do braku prawa i porządku; powstania, niszczenie grobów.
2190-2052 p.n.e.. Okres pierwszej dezintegracji Egiptu (VII-X dynastia – okres Herakleopolitański). Wśród lokalnych władców feudalnych większe znaczenie zyskują tylko nomarchowie Herakleopolis. Władcy Teb walczą o jedność.
Państwo: Faraon („duży dom”) jest absolutnym, dziedzicznym władcą, ziemskim ucieleśnieniem boga sokoła Horusa (Wielkiego Boga). Od 4 dynastii był czczony jako syn boga słońca Ra. Scentralizowany rząd: urzędnicy („skrybowie”) pod przywództwem kierownika, który został mianowany ze starej, pozbawionej władzy arystokracji. Podział kraju na nomy na czele z nomarchami. Nie ma stałej armii. Obok podatków (zboża i bydła), poddani mają obowiązek wykonywania prac na rzecz państwa, prawo i porządek strzegą sądy, stosunki zagraniczne z Syrią i Punta (Somalia), kampanie w Libii i Palestynie.
Religia: na początku istnieje wiele kultów (bóstwa przedstawiane jako zwierzęta lub ze zwierzęcymi głowami). Wielkie znaczenie religii słońca. Pojawienie się ważnych ośrodków kultu: Ra-Aton w Heliopolis, Ptah w Memphis, Thot w Hermopolis. Bóg płodności Osiris zostaje królem zmarłych. Wiara w sąd zmarłych i życie po śmierci.
Pismo hieroglificzne. Piktogramy służą do oznaczania słów, istnieją już grupy spółgłosek i pojedynczych spółgłosek bez samogłosek. Kalendarz (początek roku – połowa lipca, czas powodzi Nilu) obejmuje 365 dni (12 razy 30 plus 5). Lata przestępne są nieznane, z tego powodu istniała różnica w stosunku do roku słonecznego. (Później – po obserwacji Sotisa (Syriusza): Datowanie sotisowe = 365 1/4 dnia).
Średnie Państwo (2020 – 1793 p.n.e.)
Po wojnie Mentuhotep II z Teb jednoczy Egipt.
1991-1786 p.n.e.. XII dynastia: odnowiony scentralizowany rząd, nomarchowie odsunięci od władzy. Ochrona granic Egiptu poprzez budowę fortyfikacji we wschodniej delcie i na II progu. Budowa dużych kompleksów świątynnych w Karnaku – rezydencji nowego boga królestwa – Amona. Największa ekspansja i rozkwit państwa w
1878-1841 p.n.e.. za Senusreta III: Egipski wpływ rozciąga się na Dolną Nubię (kopalnie złota): rozwija się handel, nowe szlaki handlowe do Morza Czerwonego, Półwyspu Synaj, Puntu, Krety i Byblos. Za Ampnemhata III, rozwój Fajum dzięki utworzeniu jeziora Merida oraz budowie piramidy i świątyni zmarłych w Gawar („Labirynt”). Rzeźba: Portrety fajumskie z epoki Senusreta III i Amenemhata III. Królewskie sfinksy. Nowy typ posągów: „siedzenie w pozie sześcianu” (postać z podkulonymi kolanami w opadającym do stóp ubraniu). Literatura: „Nauki króla Amenemcheta”, „Historia Sinugi”.
1778 – ok. 1610 p.n.e.. – Okres drugiego upadku Egiptu (13/14 dynastia): wewnętrzne niepokoje polityczne sprzyjają ok. 1650 p.n.e.. inwazji Hyksosów, grupy ludów składającej się z plemion hurryjskich i semickich (egipski gegahesut – „obcy przywódcy” oznacza wyższe warstwy ludności), jako konsekwencja początków ok. 2000 p.n.e.. ruchu ludów. Górnym Egiptem z rezydencji w Awaris we wschodniej Delcie (XV / XVI dynastia), dzięki nowej technice walki, którą przywieźli do Egiptu (konie i rydwany), rządzą najeźdźcy tworzący elitę (górne warstwy ludności), ale Hyksosi dostosowują się do bardziej wysokiej kultury Egiptu.
Nowe Państwo (1540 – 1070 p.n.e.)
Ahmose wyzwala obszaru Delty spod władzy Hyksosów z ich rezydencji, ściga ich do Palestyny i zakłada Nowe Królestwo (18 dynastia). Pod rządami jego następców Amenhotepa I i Totmesa I Egipt stał się wiodącą potęgą: kampanie w Azji (Eufrat) i Nubii (do 3 progu). Władza osiągnęła największy rozwój pod rządami królowej
1501-1480 p.n.e. Hatszepsut. Unika się wojennych konfliktów. Aktywny handel, wyprawy do Punta. Wielka budowa (świątynia tarasowa w Deir el-Bahri) pod przewodnictwem jej ulubieńca i ministra Semnuta. Po jej śmierci następcą zostaje jej pasierb i siostrzeniec (współwładca).
1480-1448 p.n.e. Totmes III. Pod jego rządami potęga egipska osiąga największego poziomu (od Eufratu do IV progu Nilu). Po klęsce w 1480 roku p.n.e. koalicji syryjsko-palestyńskiej pod Megiddo, z wykorzystaniem rydwanów wojennych zdobywa Fenicjan i Palestynę, państwo Mitanni staje się sąsiadem. Następca prowadzi skuteczną politykę zagraniczną.
1413-1377 p.n.e. Amenhotep III, żona Teje (córka jednego z oficerów wojskowych) wywarła wielki wpływ na dalsze panowanie faraona. Ten okres panowania był spokojny. Pomimo sprytnej polityki małżeńskiej (miał cztery córki), prowadził aktywną dyplomacje oraz handel z Mitanni, Babilonią, Kretą, Cyprem, Asyrią, królestwem Hetyckim i wyspami Morza Egejskiego (gliniane tabliczki El-Amarna, napisane w akadyjskim „dyplomatycznym, języku”). Następuje upadek egipskiej potęgi światowej.
1377-1358 p.n.e.. Amenhotep IV – „heretycki” faraon, żonaty z Nefertiti, wprowadza kult Atona – tarczy słonecznej (monoteizm słoneczny). Rezydencja zostaje przeniesiona do Amarny (Achetatonu), a Amenhotep nazywa siebie Echnatonem. Ponieważ nie zwraca uwagi na politykę zagraniczną, spada prestiż Egiptu w Azji. Reakcja, która zyskała wpływ po śmierci Echnatona, anuluje innowację. Jego zięć Tutanchamon (słynący z ozdobnego grobowca znalezionego w 1922 r.) wraca do Teb. Horemheb, były dowódca armii Echnatona, zostaje królem, z powodzeniem walczy z Syrią przeciwko Hetytom i utrzymuje porządek w sprawach wewnętrznych surowymi prawami. Zakończenie religijnych zmian (koniec okresu Amarna).
1345-1200 p.n.e.. XIX dynastia. Seti I i Ramzes II walczą z Hetytami (podbój Syrii, bitwa pod Kadesz w 1299 p.n.e.).
Ok. 1275 p.n.e. – traktat pokojowy między Ramzesem II a hetyckim królem Hattusili III. W Syrii przywracana jest równowaga sił, granica to Orontes. Per-Ramses to nowa egipska rezydencja w dolinie Delta.
1234 – ok. 1220 p.n.e.. Merenptah walczy w Palestynie (na „izraelskiej steli” po raz pierwszy wspomina się o plemieniu Izraela) oraz z Libijczykami związanymi z „ludami morza” (m.in. z Grekami i Filistynami).
1197-1165 p.n.e.. Ramzes III. Powtarzające się ataki „ludów morskich” i Libijczyków są odpierane, więźniowie schwytani w bitwach osiedlają się w regionie Delty. Wśród następców Ramzesa wybucha konflikt. Palestyna i Nubia są stracone, kraj jest zubożony, koncentracja politycznej i gospodarczej mocy w dużych świątyniach.
Sztuka: w okresie Nowego Państwa wzniesiono gigantyczne budynki świątynne: świątynie Amona w Karnaku, Luksorze, Medinet-Abu. Pojawiła się „sztuka Amarny” (głowy Echnatona i Nefertiti, portrety „rodzinne”). Za dynastii Ramessydów zbudowano Wielką Salę Kolumnową w Karnaku, Skalną Świątynię w Abu Simbel, kolosalne posągi i Świątynię Umarłych w Medinet Abu.
Po walkach z kapłanami Amona w Tebach i libijskimi dowódcami najemników
ok. 950 p.n.e.. władzę przejmuje Szeszonk z Bubastis (w Biblii Sisak) – libijski dowódca najemników. Następnie część kapłanów wyjechała do Nubii, ich potomkowie założyli państwo teokratyczne ze stolicą w Napacie (ok. 750 r. p.n.e.).
Ok. 920 p.n.e.. Kampania Szeszonka w Palestynie i zniszczenie Jerozolimy.
Epoka Późna (664 – 332 p.n.e.)
715-663 p.n.e.. Etiopska obca dominacja. Kończy się z początkiem najazdów Asyryjczyków, którzy za Asarhaddona dotarli do Teb (671), ale zostali wypędzeni z Etiopii.
662 Podbój Egiptu przez Aszurbanipala. Egipt staje się prowincją asyryjską. Nomarchowie rządzą jako gubernatorzy, w tym założyciel 26 dynastii
663-609 p.n.e.. Psametych I uwalnia Egipt spod panowania asyryjskiego i tłumi władzę kapłanów Amona, a także libijskich najemników. Osiedlenie jońskich najemników w regionie Delty i założenie jońskich punktów handlowych (Naukratis). Ostatni rozkwit królestwa o przy
569-525 p.n.e.. Amasise. Egipt staje się potęgą morską we wschodniej części Morza Śródziemnego i utrzymuje stosunki z greckimi wyspami i gr. kolonistami w Cyrenajce. Sojusze wojskowe przeciwko Persom z Krezusem z Lidii i Polikratesem z Samos zawodzą. Syn Amasisa Psametych III
w 525 p.n.e.. zostaje pokonany pod Pelusią przez perskiego króla Kambyzesa. Egipt staje się perską prowincją.
332 p.n.e.. Aleksander Wielki podbija Egipt.
Od 304 p.n.e.. dominacja Ptolemeuszy. W 30 p.n.e. – początek panowania rzymskiego.