Sokrates urodził się w Atenach w Grecji około 469 roku p.n.e. i zmarł w 399 p.n.e. Podczas gdy filozofowie przedsokratejscy badali świat przyrody, Sokrates robił nacisk na ludzkie doświadczenie. Skupił się na indywidualnej moralności, kwestionował dobre życie, dyskutował na temat kwestii społecznych i politycznych. Jego praca i idee stały się podstawą filozofii zachodniej. Chociaż Sokrates jest powszechnie uważany za jednego z najmądrzejszych ludzi, jaki kiedykolwiek żył, nigdy nie spisał żadnej ze swoich myśli, a wszystko co o nim wiemy opiera się na pisanych pracach jego uczniów i współczesnych (głównie dzieł Platona, Ksenofonta i Arystofanesa).
Ponieważ wszystko, co wiemy o Sokratesie, opiera się na relacjach innych osób (które często były fabularyzowane) i te relacje różnią się, tak naprawdę niewiele wiemy o nim ani o jego naukach. Nazywa się to „problemem Sokratesa”. Z innych tekstów możemy wywnioskować że był synem kamieniarza i położnej; najprawdopodobniej miał podstawowe greckie wykształcenie; nie wyglądał estetycznie (w czasach, gdy zewnętrzne piękno było bardzo ważne); służył w wojsku podczas wojny peloponeskiej; miał trzech synów z dużo młodszą kobietą; i żył w biedzie. Mógł pracować jako kamieniarz, zanim zajął się filozofią.
Jedynym szczegółem, który został dobrze udokumentowany, jest śmierć Sokratesa. Za życia Sokratesa Ateny zaczęły podupadać. Ateny, zawstydzająco przegrane ze Spartą w wojnie peloponeskiej, przeżyły pewnego rodzaju kryzys tożsamości i zostały zafiksowane na fizycznym pięknie, ideach bogactwa i romantyzowaniu przeszłości. Ponieważ Sokrates był jawnym krytykiem tego stylu życia, zaczął mieć wielu wrogów. W 399 p.n.e. Sokrates został aresztowany i postawiony przed sądem pod zarzutem niereligijności i korumpowania młodzieży miasta. Sokrates został uznany winnym i skazany na śmierć trującym napojem.
Zamiast uciekać na wygnanie (co miał okazję zrobić), Sokrates wypił truciznę bez wahania.
Wkład Sokratesa w filozofię
Cytat często przypisywany Sokratesowi brzmi: „Życie nie zbadane nie jest warte życia”. Sokrates uważał, że aby człowiek był mądry, musi być w stanie zrozumieć siebie. Uważał, że ludzie powinni rozwijać siebie, zamiast koncentrować się na przedmiotach materialnych, i starał się zrozumieć różnicę między działaniem dobrym a byciem dobrym. To właśnie w nowy i wyjątkowy sposób podszedł do wiedzy, świadomości i moralności co na zawsze zmieniło filozofię.
Metoda sokratejska
Sokrates jest chyba najbardziej znany ze swojej metody sokratejskiej. Po raz pierwszy opisany w dialogach Sokratejskich Platona. Sokrates i uczeń dyskutowali na konkretny temat, a poprzez serię pytań Sokrates był w stanie odkryć w jaki sposób kształtowały się przekonania, uczucia i zbliżyć się do prawdy. Stale zadając pytania, Sokrates był w stanie ujawnić sprzeczności w sposobie indywidualnej myśli, co pozwoliło mu dojść do solidnego wniosku.
Sokrates posłużył się elenchusem, metodą, w której mógł obalić roszczenia drugiej osoby. Oto kroki elenchusa:
1. Osoba wysunęłaby do Sokratesa stwierdzenie, które Sokrates następnie by obalił. Albo Sokrates może zadać drugiej osobie pytanie, takie jak: „Czym jest odwaga?”
2. Gdy druga osoba udzieli odpowiedzi, Sokrates pomyśli o scenariuszu, w którym jego odpowiedź nie była prawdą, prosząc go, aby założył że jego oryginalne oświadczenie jest fałszywe. Na przykład, jeśli druga osoba opisuje odwagę jako „wytrwałość duszy”, Sokrates może obalić to twierdzenie, mówiąc, że „Odwaga to dobra rzecz”, podczas gdy „ignorancka wytrzymałość nie jest dobra”.
3. Druga osoba zgodziłaby się z tym twierdzeniem, a Sokrates zmieniłby wówczas oświadczenie, dodając wyjątek od reguły.
4. Sokrates udowadnia, że stwierdzenie osoby jest fałszywe i że zaprzeczenie jest w rzeczywistości prawdziwe. Gdy druga osoba nadal zmienia swoją odpowiedź, Sokrates nadal obala, a przez to indywidualna odpowiedź zbliża się do faktycznej prawdy.
Metoda sokratejska dzisiaj
Metoda sokratejska jest nadal szeroko stosowana do dziś, zwłaszcza w szkołach prawniczych. Najpierw uczeń zostanie poproszony o podsumowanie argumentacji sędziego. Następnie uczeń zostanie zapytany, czy zgadza się z argumentacją sędziego. Profesor będzie wtedy działał jako „adwokat diabła”, zadając serię pytań, aby uczeń bronił swojej decyzji.
Korzystając z metody sokratejskiej, uczniowie są w stanie zacząć myśleć krytycznie i używać logiki i rozumowania do tworzenia swoich argumentów, jednocześnie znajdując i łatając dziury w swoich pozycjach.