W 1500 roku kontynentalna Azja Południowo-Wschodnia była stosunkowo stabilnym regionem. W całej kontynentalnej Azji Południowo-Wschodniej, od Birmy na zachodzie po Wietnam na wschodzie, powstawały królestwa o własnych cechach etnicznych, językowych i kulturowych.
Z czasem między wschodzącymi państwami na kontynencie Azji Południowo-Wschodniej wybuchły konflikty. Tajowie zapewnili sobie kontrolę nad dolną doliną rzeki Chao Phraya. Konflikt między Tajami a Birmańczykami był zaciekły, dopóki armia birmańska nie zajęła stolicy Tajlandii w 1767 r., zmuszając Tajów do stworzenia nowej stolicy w Bangkoku, dalej na południe.
Za górami na wschodzie Wietnamczycy rozpoczęli „Marsz na południe”. Pod koniec XV wieku podbili rywalizujące państwo Czampa na środkowym wybrzeżu. Wietnamczycy następnie stopniowo przejmowali kontrolę nad deltą Mekongu od Khmerów. Do 1800 roku monarchia Khmerów (następca starego królestwa Angkor) praktycznie zniknęła.
Inaczej sytuacja wyglądała na Półwyspie Malajskim i Archipelagu Indonezyjskim. Obszar ten był stopniowo penetrowany przez kupców muzułmańskich, których przyciągał rosnący handel przyprawami. Utworzenie islamskiej sieci handlowej przyniosło skutki polityczne, ponieważ na szlaku przypraw pojawiły się nowe państwa. Islam został przyjęty najpierw na wybrzeżu, a następnie stopniowo przenosił się w głąb lądu.
Jednak główny wpływ islamu nastąpił w XV wieku, wraz z powstaniem nowego sułtanatu Malakka. Malakka miała strategiczne położenie nad cieśniną o tej samej nazwie, i szybko rozwijała handel przyprawami. W ciągu kilku lat Malakka stała się wiodącą potęgą w regionie.
Przybycie Europejczyków
W 1511 roku Portugalczycy zajęli Malakkę i wkrótce zajęli Moluki. Znane Europejczykom jako Wyspy Korzenne, Moluki były głównym źródłem przypraw, które pierwotnie przyciągały Portugalczyków na Ocean Indyjski.
Portugalczykom brakowało jednak środków wojskowych i finansowych, aby narzucić swoją władzę na rozległych obszarach. Zamiast tego założyli małe osady wzdłuż wybrzeża, które wykorzystali jako punkty handlowe lub stacje na szlaku do Wysp Korzennych.
Zmiana władzy
Sytuacja uległa zmianie wraz z pojawieniem się angielskich i holenderskich kupców, którzy byli lepiej finansowani niż Portugalczycy. Zmiana władzy rozpoczęła się na początku XVII wieku, kiedy Holendrzy zajęli portugalski fort na Molukach, a następnie stopniowo wyparli Portugalczyków z handlu przyprawami.
W ciągu następnych 50 lat Holendrzy zajęli większość portugalskich fortów przybrzeżnych wzdłuż szlaków handlowych na całym Oceanie Indyjskim, w tym wyspę Cejlon (dzisiejsza Sri Lanka) i Malakkę. Agresywni holenderscy kupcy wyparli angielskich kupców z rynku przypraw, ograniczając ich wpływ do jednego portu na południowym wybrzeżu Sumatry.
Holendrzy zaczęli też umacniać swoją polityczną i militarną kontrolę nad całym obszarem. Próbowali zdominować handel goździkami, ograniczając uprawę do jednej wyspy i zmuszając innych do zaprzestania uprawy i handlu przyprawami. Następnie Holendrzy zwrócili uwagę na wyspę Jawa, gdzie w 1619 roku założyli fort w Batawii. Celem fortu była ochrona holenderskich posiadłości na wschodzie. Stopniowo Holendrzy przejmowali kontrolę nad całą wyspą.
Wpływ portugalski, a następnie holenderski na kontynent, był głównie ograniczony do Półwyspu Malajskiego i Archipelagu Indonezyjskiego.
Przybycie Europejczyków miało mniejszy wpływ na kontynent Azji Południowo-Wschodniej. Portugalczycy nawiązali ograniczone stosunki handlowe z kilkoma państwami kontynentalnymi (częścią kontynentu, w odróżnieniu od półwyspów i wysp przybrzeżnych), w tym Tajlandią, Birmą, Wietnamem i pozostałościami dawnego królestwa Angkor w Kambodży. Na początku XVII wieku inne narody europejskie zaczęły aktywnie konkurować o przywileje handlowe i misyjne. Ogólnie jednak państwa kontynentalne były w stanie zjednoczyć się i wypędzić Europejczyków.
W Wietnamie wojna domowa tymczasowo podzieliła kraj na dwa odrębne państwa, jedno na południu i jedno na północy. W połowie XVII wieku mocarstwa europejskie jednk mieli pewne wpływy na politykę lokalną, założyli również punkty handlowe dla swoich kupców.
Jednak pod koniec XVII wieku stało się jasne, że możliwości gospodarcze są ograniczone. Większość stanowisk została wówczas opuszczona. Francuscy misjonarze próbowali pozostać, ale ich wysiłki zostały zablokowane przez władze, które uznały nawróconych na katolicyzm za zagrożenie dla prestiżu wietnamskiego cesarza.
Dlaczego państwa kontynentalne były w stanie lepiej oprzeć się wyzwaniu Europy niż państwa Półwyspu Malajskiego i Archipelagu Indonezyjskiego? Kontynentalne stany Birmy, Tajlandii i Wietnamu zaczęły określać się jako odrębne podmioty polityczne. Mieli silne monarchie, które opierały się obcym wtargnięciom.
W państwach innych niż kontynentalne jedność polityczna była mniejsza. Ponadto państwa te były ofiarami własnych systemów handlowych. Handel przyprawami był niezwykle opłacalny. Europejscy kupcy i władcy byli zdeterminowani, aby przejąć kontrolę nad źródłami przypraw.
Systemy religijne i polityczne
Przekonania religijne zmieniły się w Azji Południowo-Wschodniej w okresie od 1500 do 1800 roku. Szczególnie w państwach poza kontynentem i na Filipinach islam i chrześcijaństwo zaczęły przyciągać konwertytów. Buddyzm rozwijał się na kontynencie, gdzie dominował od Birmy po Wietnam. Jednak tradycyjne wierzenia przetrwały i wpłynęły na nowe religie.
Systemy polityczne w państwach Azji Południowo-Wschodniej rozwinęły się w cztery style monarchii. Królowie buddyjscy, królowie jawajscy, sułtani islamu i cesarze wietnamscy dostosowali zagraniczne modele rządów do lokalnych warunków.
Buddyjski styl królowania stał się główną formą rządów w kontynentalnych państwach – Birmie, Tajlandii, Laosie i Kambodży. W modelu buddyjskim król był uważany za lepszego od innych istot ludzkich i służył jako łącznik między społeczeństwem ludzkim a wszechświatem.
Jawajski styl panowania był zakorzeniony w politycznych tradycjach Indii i miał wiele cech charakterystycznych dla systemu buddyjskiego. Podobnie jak buddyjscy władcy, wierzono, że królowie jawajscy odznaczają się świętością i utrzymują równowagę między świętością a światem materialnym. Pałac królewski miał reprezentować centrum wszechświata.
Sułtani rządzili na Półwyspie Malajskim oraz w małych państwach przybrzeżnych Archipelagu Indonezyjskiego. Zgodnie z islamskim wzorem głową państwa był sułtan. Uważano go za śmiertelnika, chociaż nadal posiadał pewne szczególne cechy. Był obrońcą wiary i obsadzał swoją biurokrację (zespół nieelektywnych urzędników państwowych).
We Wietnamie królowanie naśladowało chiński model. Podobnie jak cesarz chiński, cesarz wietnamski rządził zgodnie z naukami Konfucjusza. Był postrzegany jako śmiertelnik wyznaczony przez Niebo do rządzenia z powodu jego talentu i cnót. Służył także jako pośrednik między niebem a ziemią.