Od początków swego istnienie miasta-państwa Grecji weszli w epokę niezrównanej kreatywności i zaskakujących sukcesów militarnych, odrzucając potęgę imperium perskiego i zakładając kolonie na Morzu Śródziemnym i Czarnym. Pod rządami Aleksandra Wielkiego Grecy sprawowali władzę polityczną na większości Bliskiego Wschodu, a nawet po śmierci Aleksandra ich wpływ kulturowy pozostawał tam silny przez wieki.
- Archaiczna Grecja
- Wojny grecko-perskie
- Ateny i demokracja
- Kolonizacja grecka
- Wojna peloponeska
- Klasyczna kultura grecka
Archaiczna Grecja
GRECJA 700-500 P.N.E.
Niewiele wiemy o epoce, która nastąpiła po upadku greckiej cywilizacji mykeńskiej w 1070 roku p.n.e., ponieważ nie zachowały się żadne pisemne źródła. Jednak około 750 roku p.n.e. rozproszone skupiska wiosek na całym kontynencie greckim, wyspach i Jonii (znajdującej się w Azji Mniejszej ,zasiedlonej przez Greków) urosły w miasta-państwa lub polisy. Rywalizacja między polisami była zacięta, a walki częste; 600 p.n.e. dominowały Sparta, Teby, Korynt i Ateny. Systemy zarządzania różniły się od polis do polis. Początkowo monarchia była najbardziej powszechna, ale w VII wieku p.n.e. niektóre miasta-państwa obaliły swoich królów i ustanowiły „tyranię”: rządy autokratów z nowych rodzin, takich jak Pizystratydowie w Atenach.
Pomimo ciągłej rywalizacji, niektóre czynniki kulturowe zjednoczyły polisy: wiara we wspólne bóstwa i udział we wspólnych wydarzeniach kulturalnych, takich jak panhelleńskie igrzyska w Olimpii. Filozofowie, głównie w Jonii, zaczęli dyskutować na temat natury wszechświata, podczas gdy bogate dziedzictwo poezji obejmuje prawdopodobnie pierwsze pisemne wersje Iliady i Odysei Homera.
Wojny grecko-perskie
GRECJA. AEGEAN. AZJA MNIEJSZA 499-449 P.N.E.
W 499 r. p.n.e. jońskie miasta zachodniej Azji Mniejszej, przy pewnej pomocy Aten, zorganizowały bunt przeciwko Persji, która podbiła ten region w 546 p.n.e.. Persowie odnieśli zwycięstwo, tłumiąc buntowników w 493 roku p.n.e., po czym perski król Dariusz I postanowił zemścić się Grekom. To był epicki błąd. Po łatwym zajęciu wysp greckich i znalezieniu gotowych do współpracy miast północnej Grecji, armia Dariusza wylądowała w pobliżu Maratonu (małego miasteczka na wybrzeżu Attyki, na północny wschód od Aten) późnym latem 490 p.n.e.. Tam falanga ateńskich obywateli-żołnierzy i ich sojusznicy z miasta Plateje powstrzymali Persów, mimo że oni mieli przewagę liczebną. Chociaż Maraton był małym niepowodzeniem, szkody dla perskiego prestiżu były poważne i oni wycofali się.
Druga inwazja perska
Persowie nie zamierzali poddawać się i walka została wznowiona pod rządami następcy Dariusza, Kserksesa, w 480 r. p.n.e.. Została utworzona koalicja greckich miast-państw w celu zwalczania inwazji, ale pomimo bohaterskiego oporu spartańskiego króla Leonidasa pod Termopilami (w którym zginęli wszyscy Spartanie), Persowie wkrótce zdobyli ważne miasto Teby. Wtedy Temistokles, polityk, przekonał Ateńczyków do sfinansowania floty morskiej.
Ta polityka doprowadziła w 480 r. p.n.e. do morskiej klęski Persów pod Salaminą. Dalsze zwycięstwo na lądzie w Plateje (w 479 roku p.n.e.) umocniło greckie pozycje i zmusiło do odwrotu głównych sił perskich, co oznaczało koniec perskich ambicji na kontynencie greckim. Chociaż wojna trwała w Jonii i na Morzu Egejskim do 448 r. p.n.e., Grecy broniąc swojej niepodległości w rzeczywistości zostali już zwycięzcami.
Ateny i demokracja
ATENY 594-338 P.N.E.
Najstarsza i najbardziej stabilna demokracja w starożytnej Grecji rozwinęła się w Atenach, przywołując prawo wszystkich obywateli – z wyłączeniem kobiet, dzieci, niewolników i cudzoziemców – do udziału w podejmowaniu decyzji politycznych.
Na początku VI wieku p.n.e. reformy ateńskiego polityka Solona osłabiły władzę arystokratów na korzyść zgromadzenia obywatelskiego (ekklesii), ale dopiero pod rządami sędziego Kleistenesa (ok. 570-ok. 507 p.n.e.) konstytucja ateńska zaczęła zbliżać się do ostatecznej formy. Ateny zostały podzielone na okręgi wyborcze (demy), które zostały zgrupowane razem w 10 fyl. Każda z nich dostarczała rocznie 50 członków do rady liczącej 500 osób (Rada Pięciuset), a ta z kolei była podzielona na dziesięć 50-osobowych grup – Prytanii (Prytaneis) do zarządzania codziennymi sprawami rządu. Każda grupa przewodniczyła w Radzie przez miesiąc.
Stanowienie demokrzcji
Skład Prytanii zmieniał się regularnie, tak że nikt nie utrzymywał władzy zbyt długo. Pełna ekklesia – z kworum 6000 ludzi – zbierała się około 40 razy w roku na wzgórzu Pnyks, niedaleko Akropolu, aby głosować w ważnych sprawach, łącznie z wyborem generałów miasta (strategów). Perykles (495-429 p.n.e.), najwybitniejszy mówca w Atenach w V wieku p.n.e., umocnił władzę mas, rekompensując biednym czas spędzony na uczestnictwie w zgromadzeniu.
Kolonizacja grecka
Od końca IX wieku p.n.e. Grecy rozszerzyli swój świat, wysyłając kolonistów z miast w Grecji do wszystkich zakątków Morza Śródziemnego i Morza Czarnego. Proces ten trwał ponad trzy wieki. Nie jest jasne, dlaczego kolonizacja była tak ważna. Mogła być rozpoczęta jako katalizator handlu, zarówno jak i z powodu braku miejsca w miastach dla nadmiernej liczby ludności lub trudności politycznych w samej Grecji.
Nabycie ziem
Chociaż Grecy utworzyli zagraniczne placówki handlowe, takie jak Al Mina w Syrii, ich nowe kolonie były pełnoprawnymi społecznościami obywatelskimi. Do najwcześniejszych należały te ze wschodniej Sycylii, w tym Syrakuzy, założone około 733 p.n.e.. Wkrótce potem w południowych Włoszech rozpoczęła się kolonizacja, a miasta takie jak Rhegium, Sybaris i Croton wyrosły w sieci tak gęste, że obszar ten został nazwany Wielką Grecją („Wielka Grecja”).
Ruch rozprzestrzenił się daleko na południe i zachód, tworząc Cyrene w Afryce Północnej około 630 p.n.e. i Massilie (współczesna Marsylia we Francji) około 600 p.n.e.. Grecy po raz pierwszy dotarli na Półwysep Iberyjski – w Tartessus we współczesnej Hiszpanii – około 640 p.n.e.. Na wschodzie kolonie rozciągały się wzdłuż wybrzeża Morza Czarnego, od Bizancjum po Krym i do Trapezus (współczesny Trabzon) na północnym wybrzeżu Półwyspu Anatolijskiego.
Pod koniec VI wieku p.n.e. grecki impuls do kolonizacji wyblakł, a ponieważ system państw-miast w samej Grecji znalazł się pod presją, przyszła ekspansja Grecji miała być w dużej mierze objęta patronatem imperium macedońskiego Aleksandra Wielkiego i jego następców.
Wojna peloponeska
GRECJA. W TURCJA. SYCYLIA 431-404 P.N.E.
Wojna peloponeska, zaciekła walka trwająca 30 lat, powstała w wyniku rywalizacji między dwoma najważniejszymi greckimi miastami-państwami Atenami i Spartą. W przeciwieństwie do demokratycznej konstytucji swojego rywala, Sparta była rządzona przez królów i niewielką elitę wojskową, moderowaną przez pięciu wybieranych co roku sędziów (lub eforów). Masy ludności były helotami, właściwie niewolnikami, bez praw politycznych. W połowie V wieku p.n.e. Ateny założyły imperium oparty na sile morskiej, doprowadzając tym do konfliktu z lądową potęgą Sparty.
Etapy wojny
Pierwszym pretekstem do wojny była próba oderwania się od imperium ateńskiego w latach 432-431 p.n.e. Plateje, ateńskiego miasta w północnej Grecji. Sparta i jej sojusznicy przyszli z pomocą Plateje, ale Ateńczycy początkowo mieli przewagę. Sparta walczyła, odnosząc wielkie zwycięstwo pod Amfipolis w 422 p.n.e. i obie strony zgodziły się na 50-letni rozejm.
Działania wojenne wybuchły ponownie w 415 roku p.n.e., kiedy Ateńczycy, zachęceni przez ekstremistycznego antyspartańskiego polityka Alcybiadesa, wysłali wielką flotę na Sycylię, z zamiarem wchłonięcia Syrakuz do ich imperium. Spartanie zareagowali wspierając Syrakuzan, a Ateny zostały wciągnięte w wyniszczające i ostatecznie nieudane oblężenie miasta.
Tukidydes
Jeden z pierwszych prawdziwych historyków. Tukidydes (ok. 460-ok. 404 p.n.e.) napisał Historię wojny peloponeskiej, opisując wydarzenia, które przeżył. Przemówienia, które wygłosił w usta bohaterów, to jedne z arcydzieł literatury greckiej.
W 413 roku p.n.e. Spartanie zniszczyli ateńską armadę na Sycylii, ale wojna wciąż się przeciągała. W końcu w 405 roku p.n.e., w Aegospotami na Hellesponcie, Spartanie zdobyli większość ateńskiej floty, gdy była ona wyrzucona na brzeg. Pozbawieni wsparcia morskiego Ateńczycy nie mogli oprzeć się spartańskiej blokadzie iw 404 roku p.n.e. poddali się, zgadzając się na zniszczenie swoich murów obronnych. Ateny już nigdy nie byłyby tak dominującą siłą wśród greckich miast-państw.
Klasyczna kultura grecka
VI-IV w. p.n.e. zrodziła cywilizację o skrajnej kreatywności, niezwykłą zarówno ze względu na jednolitość wierzeń i kultury, jak i różnorodność systemów politycznych. Dała nam filozofów, artystów i dramaturgów, których dzieła są znane do dziś.
Religia, sztuka i filozofia
Posiadanie wspólnej religii było znakiem rozpoznawczym „greckości”, a świątynie, kapliczki i wyrocznie skierowane do głównych bogów – Zeusa, ich króla; Hery, jego żony; Apollo, bóg słońca w całej Grecji i koloniach greckich.
Ośrodki kultowe, takie jak Olimpia i Delfy, stały się ważnymi miejscami spotkań, a w niektórych, zwłaszcza w Olimpii, Grecy urządzali igrzyska ku czci bogów. Świątynie, które Grecy zbudowali swoim bogom, należą do najbardziej wybitnych reliktów epoki klasycznej. Najbardziej znaną jest wielka marmurowa świątynia Partenon zbudowana na ateńskim akropolu między 447 a 432 p.n.e.. Rzeźbiarze tacy jak Fidiasz (ur. 490 p.n.e.), który stworzył dla Partenonu wielki kultowy posąg Ateny, należą do najwcześniejszych znanych artystów na świecie.
Grecy osiągnęli sukces także w sztukach dramatycznych, z tragediami Ajschylosa, Sofoklesa i Eurypidesa oraz komediami Arystofanesa, wystawianymi na corocznym festiwalu religijnym zwanym Dionizą na cześć boga Dionizosa.
Równie głęboki i trwały wpływ miały prace filozofów greckich, takich jak Sokrates (ok. 469-399 p.n.e.), Platon (ok. 427-347 p.n.e.) i Arystoteles (384-322 p.n.e.), którzy jako pierwsi zastosowali rygorystyczną logikę w próbie zrozumienia świata, ich dzieła były cenione w średniowieczu i nie tylko.