Platon urodził się w Atenach w Grecji około 429 roku p.n.e., rodzice go byli członkami greckiej arystokracji. Platon ze względu na swoją klasę społeczną uczył się u wielu wybitnych pedagogów. Jednak żadna osoba nie miałaby na niego tak wielkiego wpływu jak Sokrates i jego zdolność do debaty i tworzenia dialogu. W rzeczywistości pisane dzieła Platona są źródłem wielu informacji, które znamy o Sokratesie.
Chociaż jego rodzina oczekiwała od niego kariery politycznej, dwa wydarzenia odciągnęły Platona od tego stylu życia: wojna peloponeska (w której po zwycięstwie Sparty kilku krewnych Platona było częścią dyktatorskiego rządu, ale zostali usunięci za korupcje) i egzekucję Sokratesa w 399 p.n.e. przez nowy rząd ateński.
Platon następnie zwrócił się w stronę filozofii, zaczął pisać i podróżować. Studiował u Pitagorasa na Sycylii, a po powrocie do Aten założył Akademię, szkołę, w której on i inne podobnie myślące osoby nauczały i dyskutowały o filozofii i matematyce. Wśród uczniów Platona był Arystoteles.
Filozofia Platona. Rozmowy
Podobnie jak Sokrates, Platon uważał że filozofia jest procesem ciągłych pytań i dialogów, jego pisarstwo pojawiło się akurat w tym formacie.
Dwie najciekawsze rzeczy dotyczące tych dialogów to własne opinie Platona na tematy o których pisał, nigdy nie zostały dokładnie wyrażone (chociaż po dogłębnych badaniach można by było w stanie wywnioskować jego pozycje) i że nigdy nie był postacią w jego utworach. Platon chciał, aby czytelnicy mieli możliwość formułowania własnych opinii na dany temat i nie mówiono im, jak mają myśleć (to również dowodzi, jak zręcznym był pisarzem). Z tego powodu wiele jego dialogów nie kończy się zwięźle. Te, które to robią, pozwalają jednak na ewentualne kontrargumenty i wątpliwości.
Platoniczne dialogi dotyczyły różnorodnych tematów, w tym sztuki, teatru, etyki, nieśmiertelności, umysłu i metafizyki.
Jest co najmniej trzydzieści sześć dialogów napisanych przez Platona, a także trzynaście listów.
Teoria form
Jedną z najważniejszych koncepcji, które rozwinął Platon, była jego teoria form. Platon stwierdza że rzeczywistość istnieje na dwóch określonych poziomach:
1. Świat widzialny, który składa się obrazów i dźwięków
2. Świat zrozumiały (świat Form), który nadaje istnienie światowi widzialnemu
Na przykład, kiedy dana osoba widzi piękny obraz, ma zdolność rozpoznawania piękna, ponieważ ma abstrakcyjną koncepcję tego czym jest piękno. Dlatego rzeczy piękne są postrzegane jako piękne, ponieważ są częścią Formy piękna. Podczas gdy rzeczy w widzialnym świecie mogą się zmieniać i tracić swoje piękno, forma piękna jest wieczna, nigdy się nie zmienia i nie można jej zobaczyć.
Platon wierzył, że pojęcia takie jak piękno, odwaga, dobroć, umiarkowanie i sprawiedliwość istnieją w całym świecie Form, poza przestrzenią i czasem, bez wpływu na to co dzieje się w świecie widzialnym.
Podczas gdy idea Form pojawia się w wielu dialogach Platona, koncepcja Form różni się od tekstu do tekstu, a czasami różnice te nigdy nie są w pełni wyjaśnione. Poprzez teorię form Platona, Platon włącza abstrakcyjną myśl jako środek do osiągnięcia większej wiedzy.
Trójstronna teoria duszy
W Państwie i innym dobrze znanym dialogach Platon omawia swoje rozumienie racjonalności i duszy. Duszę, według Platona, można podzielić na trzy części: przyczyna, duch i apetyt.
1. Przyczyna: jest to część duszy odpowiedzialna za myślenie i rozumienie, kiedy coś jest prawdziwe w porównaniu z fałszem, rzeczywiste i nieoczywiste, oraz za podejmowanie racjonalnych decyzji.
2. Duch: jest to część duszy odpowiedzialny za wszystkie pragnienia, które chcą zwycięstwa i honoru. Jeśli dana osoba ma sprawiedliwą duszę, duch powinien narzucać rozumowi aby rozum prowadził. Frustracja ducha prowadzi do złości i poczucia znęcania się.
3. Apetyt: jest to ta część duszy z której pochodzą podstawowe zachcianki i pragnienia. Na przykład w tej części duszy można znaleźć takie rzeczy jak pragnienie i głód. Jednak apetyt zawiera również niepotrzebne i niezgodne z prawem popędy, takie jak przejadanie się lub nadmierna seksualność.
Aby wyjaśnić te różne części duszy, Platon najpierw przyjrzał się trzem różnym klasom w sprawiedliwym społeczeństwie: opiekunom (strażnikom), pomocnikom i robotnikom. Według Platona, decydujące się osoby powinny kierować się rozsądkiem; duch powinien wspomagać rozum; a apetyt powinien być posłuszny. Utrzymując stosunki między tymi trzema częściami we właściwy sposób, osoba osiągnie indywidualną sprawiedliwość.
Podobnie Platon wierzył, że w doskonałym społeczeństwie rozum byłby reprezentowany przez klasę Strażników (władców, którzy by rządzili w oparciu o filozofię, za którą społeczeństwo z całym sercem podążałoby); duch byłby reprezentowany przez klasę Pomocniczą (żołnierze, którzy zmusiliby resztę społeczeństwa do posłuszeństwa klasie Strażników); apetyt byłby reprezentowany przez robotników i kupców.
Znaczenie edukacji
Platon mówił o wielkiej roli edukacji i uważał że jest to jeden z najważniejszych elementów w tworzeniu zdrowego państwa. Platon dostrzegł wrażliwość umysłu dziecka i zrozumiał jak łatwo można go uformować. Uważał że dzieci należy uczyć aby zawsze szukały mądrości i prowadziły cnotliwe życie. Platon posunął się nawet do stworzenia szczegółowych wskazówek, jakie ćwiczenia mogłaby wykonywać kobieta w ciąży aby miała zdrowy płód oraz w jakie rodzaje sztuki i ćwiczeń powinni się angażować dzieci. Do Platona, który uważał naród ateński za skorumpowany , łatwo uwiedziony i łatwowierny retoryce, edukacja była niezbędna do stworzenia sprawiedliwego społeczeństwa.
Jaskinia Platona. Wiedza a zmysły
W jednym ze swoich najbardziej znanych tekstów, Państwo, Platon stara się pokazać jak istnieje ludzka percepcja, mimo że nikt nie jest świadomy istnienia form, i jak prawdziwą wiedzę zdobywa się jedynie dzięki filozofii. Jakakolwiek wiedza zdobyta przez zmysły wcale nie jest wiedzą, ale po prostu opinią.
Alegoria
Alegoria jaskini czyta się jako rozmowa między Sokratesem i bratem Platona Glaukonem. W dialogu Sokrates prosi Glaukona aby wyobraził sobie świat, w którym iluzja jest postrzegana jako rzeczywistość. Aby pogłębić swój punkt widzenia, tworzy następujący przykład:
Istnieje jaskinia, w której od urodzenia zamknięto grupę więźniów. Ci więźniowie nie mogą się ruszać. Ich szyje i nogi są przykute łańcuchami, tak że nie mogą się przesuwać ani obracać i mogą widzieć tylko to, co jest przed nimi: kamienny mur. Za więźniami i nad nimi jest ogień, a pomiędzy ogniem a więźniami niski mur, po którym chodzą ludzie, niosąc przedmioty na głowach. Blask ognia rzuca cienie przedmiotów na ścianę przed więźniami. Te cienie to wszystko, co widzą więźniowie. Jedyne dźwięki, jakie słyszą, to echa z jaskini.
Teraz, ponieważ ci więźniowie nigdy nie widzieli działań rzeczywistych obiektów i przez całe życie byli jedynie świadkami cieni, mylą je z rzeczywistością. Echa jaskini są dla nich odgłosami tworzonymi przez cienie. Gdyby na przykład pojawił się cień książki, więźniowie ci twierdziliby że widzieli książkę. Nie mówią że to cień książki, ponieważ ich rzeczywistość nie zna cieni. W końcu jeden z więźniów zrozumiałby naturę tego świata i byłby w stanie odgadnąć, jaki cień nadejdzie później, co doprowadziłoby do pochwały i uznania ze strony pozostałych więźniów.
Teraz załóżmy, że jeden z więźniów został uwolniony. Gdyby ktoś pokazał więźniowi prawdziwą książkę, więzień nie byłby w stanie jej rozpoznać. Dla więźnia książka jest cieniem rzuconym na ścianę. Iluzja książki wydaje się bardziej realna niż sama książka.
Sokrates kontynuuje, zastanawiając się, co by się stało gdyby uwolniony więzień zwrócił się następnie w stronę ognia. Więzień z pewnością odwróciłby się od tak dużej ilości światła i powrócił do ciemnych cieni, które uważa za bardziej realne. A co by było, gdyby poszło o krok dalej, a więzień został zmuszony do wyjścia na zewnątrz? Więzień byłby zły, zmartwiony i nie mógł zobaczyć rzeczywistości przed sobą, ponieważ byłby oślepiony światłem.
Platońska alegoria jaskini w kulturze popularnej
Jeśli ta historia brzmi trochę znajomo, to dlatego że mogłeś wcześniej zobaczyć jej odmianę. Hit kinowy z 1999 roku Matrix są luźno oparty na alegorii jaskini Platona. Neo zastanawia się „Kim jestem?” Jednak po krótkiej chwili więzień dostosował się i zrozumiał, że rzeczywistość w jaskini była nieprawidłowa. Spojrzał w „stronę słońca” i zrozumiał że jakaś istota stworzyła wszystko co było widzialne na tym świecie (a nawet było przyczyną tego, co on i jego współwięźniowie do pewnego stopnia widzieli w jaskini) . Więzień nie spoglądałby wstecz na te dni w jaskini z miłymi wspomnieniami, ponieważ teraz zrozumiałby że jego dawna percepcja nie była rzeczywistością. Uwolniony więzień postanawia następnie wrócić do jaskini i uwolnić pozostałych. Kiedy więzień wraca, z trudem dostosowuje się do ciemności jaskini. Inni więźniowie uważają to zachowanie za gwiezdne (ponieważ ciemność jaskini jest nadal ich jedyną rzeczywistością) i zamiast wychwalać, uważają go za głupiego i nie wierzą w to, co ma do powiedzenia uwolniony więzień.
Co to znaczy
Platon porównuje więźniów przykutych w jaskini do ludzi, którzy nie są świadomi jego teorii form. Ludzie mylą wygląd tego, co jest przed nimi, traktują to jako rzeczywistość i żyją w ignorancji (i szczęśliwie, ponieważ ignorancja jest wszystkim co ci ludzie wiedzą). Jednak kiedy część prawdy zaczyna się wyłaniać, może to być przerażające i sprawić że ludzie będą chcieli zawrócić. Jeśli ktoś nie odwróci się od prawdy i nie przestanie jej szukać, będzie miał lepsze zrozumienie otaczającego go świata (i nigdy nie będzie mógł wrócić do tego stanu niewiedzy). Uwolniony więzień reprezentuje filozofa, szukającego większej prawdy poza postrzeganą rzeczywistością.
Według Platona, kiedy ludzie używają języka, nie nazywają fizycznych przedmiotów które można zobaczyć; raczej nazywają coś, czego nie można zobaczyć. Nazwy te odnoszą się do rzeczy, które można uchwycić tylko w umyśle. Więzień uważał że cień książki był w rzeczywistości książką, dopóki w końcu nie zmógł się odwrócić i zobaczyć prawdę. Teoria form Platona pozwala ludziom w końcu zawrócić i odkryć prawdę. W istocie wiedza zdobyta zmysłami i percepcją nie jest wcale wiedzą, ale opinią. Jedynie poprzez rozumowanie filozoficzne można zdobywać wiedzę.