Epoka żelaza w Europie nazywana jest również epoką halsztacka, nazwa pochodzi od stanowiska pobliżu Hallstatt w regionie Salzkammergurt (kultura urn domkowych). Warunkiem powstania epoki są liczne złoża żelaza, które dały początek produkcji hutniczej. Innym ważnym przemysłem jest produkcja soli (Hallstatt, Durnberg koło Hallein).
W tych ekonomicznych warunkach w szybko rozwijających się ośrodkach następowało rozwarstwienie ludności (chłopi, rzemieślnicy, kupcy).
Obszary kultury Hallstatt obejmowały następne tereny: Chorwacja, Bośnia, południowe i zachodnie Niemcy, Alpy, Szwajcaria, wschód i południe Francii, południowa Hiszpania. Najbardziej znana kultura arystokratyczno-miejska wywodzi się z Este i górnego Adriatyku (silne wpływy korynckie i etruskie). W innych rejonach istniały jeszcze późniejsze formy kultury urn domkowych. Główną cechą kultury halsztackiej są tak zwane miecze Hallstatt, długie miecze wykonane z brązu, później – z żelaza. Duże spinki do włosów, nieodłącznie związane z kulturą urn domkowych, zostały zastąpione strzałkami (bezpieczne spinki do włosów).
Pochówek zmarłego. Początkowo był to pochówek z kremacją, przede wszystkim w późnym okresie kultury urn domkowych, później nastąpiło przejście do pochówku zwłok.
Zmarli chowani są pod kopcem w rydwanie, w późniejszym okresie kobiety i służba, po śmierci odpowiednio, mężczyzny lub wodza, są również zabijani i chowani razem z nim (prawdopodobnie pod wpływem Scytów). Miejsce „książęcych grobów” zawsze znajduje się w pobliżu ufortyfikowanych siedzib władców (Heineburg, Mont-Lassua-Wicks). W północno-wschodnich Niemczech urny umieszczone pod „daszkiem” (tzw. Groby w kształcie dzwonu) chowane są w kamiennych skrzyniach. Urny mają częściowo kształt domów lub stodół i są ozdobione wizerunkami scen myśliwskich, jeźdźców lub wozów konnych.
Od początku 450 roku p.n.e. Kultura La Tène (wczesna epoka żelaza). To najwyższe osiągnięcie epoki żelaza. Wpływ na to mieli Scytowie (poprzez kulturę Hallstatt), Grecy (przez Massilię wzdłuż Rodanu do górnego biegu) i Etruskowie („droga Argonautów” – po przez przełęcze szwajcarskie na Renie i Rodanie). Na słabo rozwinięte kulturnie krainy (Czechy, Wyspy Brytyjskie i Półwysep Iberyjski) nosiciele kultury łacińskiej (prawdopodobnie Celtowie w miejscu swojego pochodzenia) przynieśli kulturę miejską. Na terenach osadniczych nastąpiła znaczna celtyzacja miejscowej ludności.
Cymeryjczycy i Scytowie
W epoce brązu dwaj indoeuropejscy narody spenetrowali ze wschodnich stepów na zachód i południe:
1. Cymeryjczycy. Około 750 p.n.e. najeżdżają z Krymu przez Kaukaz na południe i zagrażają Azji Mniejszej i Asyrii. W sojuszu z Asyryjczykami niszczą państwo Urartu, ale następnie zostają przesunięci na zachód i przechodzą przez Azję Mniejszą (zwycięstwo nad królestwem frygijskim i Hygesus z Lidii, który ginie, broniąc się przed nimi). Po przyjściu Cymeryjczyków:
2. Scytowie z Turkiestanu. Odpychają i podbijają Cymeryjczyków. Podczas prześladowań Cymeryjczyków w Azji Mniejszej zostali wciągnięci do walki z Asyryjczykami i Medami i odepchnięci przez Kiaksara w 628 r. p.n.e.
514-512 p.n.e. – nieudane kampanie Cyrusa i Dariusza przeciwko Scytom, którzy mieszkali na północ od Morza Czarnego.
Przez Dniestr Scytowie przeniknęli do Bałkan, dolnego Dunaju, Nizinę Panońską i obszar na południe od Karpat. Dalszy rozwój doprowadził ich do obecnej Brandenburgii (w pobliżu Fettersfeld). Wraz z posuwaniem się na południe na obszarach o wysokim rozwoju, ataki są również przeprowadzane w kierunku zachodnim.
Scytowie i Cymeryjczycy docierają do wschodnich Niemiec, Bawarii i – razem z Trakami (znaleziska zbroi końskiej) – na północ Włoch. Przewaga Scytów polegała na wykorzystaniu stepowego sprzętu wojskowego: lekko uzbrojeni jeźdźcy z podwójnie zakrzywionym łukiem z rogu – cięciwa wykonana ze ścięgien, strzały z trójkątną końcówką wykonaną z kamienia, kości, brązu i żelaza. Po podboju Azji przez Scytów na całym Bliskim Wschodzie powstały później oddziały kawalerii, które określiły technikę prowadzenia wojny.
Gospodarka. Hodowla (produkcja mleka), handel futrami przetworzonymi (rynki w Baktrii, Asyrii, Grecji), mięsem, zbożem, niewolnikami (rynki w regionie pontyjskim). Religia. Wielbiona jest Tabiti (Wielka Bogini), Palai (Bóg Nieba), Api (Bogini Ziemi), Oitosir (Bóg Słońca) i Artimpasa (Bogini Księżyca). Szamanizm (magia, czary, magiczna moc rozkazów, amulety: tamburyn i grzechotka). Wróżenie za pomocą garści patyków. Nie ma świątyń ani ołtarzy.
Kult pogrzebowy. Książęta są chowani w kopcach, z których największy – na północy wybrzeża Morza Czarnego (na zachodzie, znalezione: Besarabia, Wołoszczyzna, Dobrudża, Węgry, Wschodnie Niemcy). Kobiety i sługi są zabijane i chowane wraz z władcą, ponadto zmarły otrzymuje najcenniejsze dary z metali szlachetnych.
Cymeryjczycy, zapożyczając kulturę Taurów, wywarli znaczący wpływ na starożytną kulturę Hallstatt i dlatego stali się mediatorami między kulturami przedazjatyckimi i zachodnioeuropejskimi.