Świat starożytny dał ludzkości nie tylko wspaniałe przykłady literatury, sztuki, architektury, ale także instytucji polityczne. Przykładem demokracji posiadającej niewolników jest system państwowy Aten.
Demokracja ateńska jest uważana za najbardziej rozwiniętą i doskonałą formę systemu demokratycznego w starożytnych państwach będących właścicielami niewolników. Złoty wiek starożytnej demokracji to okres od połowy V do połowy IV wieku. p.n.e. Powstanie systemu demokracji ateńskiej było wynikiem długiego okresu historycznego.
Każdy ustrój polityczny, w tym demokracja ateńska, ma na celu regulowanie stosunków między klasami, grupami społecznymi, ludźmi. W greckich miastach podstawą organizacji społeczno-gospodarczej i politycznej była grupa obywateli. Osiągnięciem greckiej myśli politycznej było wypracowanie samego pojęcia „obywatel”. W starożytnych wschodnich despotach taka koncepcja nie istniała.
Obywatelstwo
Pełnoprawnym obywatelem Aten mógł być mieszkaniec Attyki, którego rodzice mieli prawa obywatelskie, a jego nazwisko znajdowało się na specjalnych listach. Na listach obywateli znajdowały się nazwiska mężczyzn i kobiet od 18 roku życia, którzy w ciągu roku przeszli specjalne szkolenie wojskowe i przez rok strzegli granic państwowych. Dopiero w 20 lat mogli zostać pełnoprawnymi obywatelami.
Obywatelstwo zapewniało określone prawa i obowiązki. Wśród pierwszych – prawo do wolności, nietykalności osobistej, ziemi, uczestnictwo w organach wybieranych itp., Drugie – obowiązek ochrony majątku, pracy na roli, ochrony własnej polityki domowej, przestrzegania prawa i nie tylko.
Demokracja jest formą ustroju społeczeństwa opartego na aktywnym uczestnictwie obywateli w życiu kraju, gwarancjach prawa wyborczego i wybierania do najwyższych władz.
Struktura
Głównym organem w Atenach było Zgromadzenie Ludowe, które łączyło wszystkich obywateli. Kobietom nie wolno było uczestniczyć w życiu politycznym i publicznym. Na spotkaniu uchwalono prawa, ogłoszono wojny i pokój, zatwierdzano urzędników, ratyfikowano traktaty międzynarodowe i tak dalej. Ważną kwestią spotkania było przyjęcie budżetu, nadającego cudzoziemcom prawa obywatela Aten, czyli obejmowały one wszystkie sfery życia Aten.
Działalność spotkań w ciągu roku podzielona została na dziesięć cykli, z których każdy trwał 36 dni, a spotkania odbyły się raz na 9 dni. Każdy obywatel miał prawo do zabrania głosu. Podczas spotkania były czytane raporty od najwyższych urzędników. Jednak nie wszyscy obywatele mogli cały czas tym się zajmować. Spośród 30 000 do 40 000 Ateńczyków-obywyteli na zebraniach obecnych było 3-5 tys.
Organem roboczym Zgromadzenia Narodowego była Rada Pięćset, której członkowie byli wybierani z każdej z dziesięciu jednostek administracyjnych (fyl) na okres jednego roku (50 członków). Do głównych zadań Rady należało przygotowywanie posiedzeń i pełnienie funkcji między posiedzeniami. Rada zbierała się codziennie, a jej członkowie otrzymywali wynagrodzenie.
Wraz z Radą Pięciuset istniał Areopag, organ rządowy, który sprawował kontrolę państwową, sądy i inne funkcje, składający się z 60-70 osób. Przywódcy ateńskiej demokracji nie odważyli się zlikwidować Areopagu jako organu władzy, ale ograniczyły jego kompetencje i de facto zmniejszyli jego funkcje do władzy sądowniczej.
Działalność sędziów była kontrolowana przez Radę Pięciuset. Najwyższymi sędziami były rady archontów i strategów. Archonci mieli wielki wpływ na struktury wojskowe, rozpatrywali sprawy sądowe. 10 strategów kierowało organizacją wojskową państwa, rekrutowało żołnierzy, było dowódcami podczas działań wojennych.
Wśród organów rządu ateńskiego znaczące miejsce zajmowały liczne rady nadzorujące handel rynkowy, porządek, czystość i tak dalej. Istniała kolegia z funkcjami policyjnymi.
Jednym z ważnych organów ateńskiej demokracji był publiczny dwór helu. Został wybrany w liczbie 6 tysięcy obywateli (od 30 lat). Był to najwyższy organ sądowniczy, który rozpatrywał sprawy prywatne i publiczne, nadzorował działania najwyższych urzędników i zatwierdzał ustawy uchwalone przez Zgromadzenie Narodowe. Proces był kontradyktoryjny: prokurator przedstawił dowody winy, oskarżony zaprzeczył.
Oprócz sporów, hel był odpowiedzialny za ochronę całego systemu demokracji ateńskiej. Innym sposobem ochrony systemu demokratycznego było istnienie systemu stałej i ścisłej odpowiedzialności wszystkich urzędników. Nawet słynny Perykles, pierwszy strateg państwa, starannie przygotowywał raportu dla obywateli.
Demokratyczny system Aten przewidywał udział w rządzie wszystkich kategorii obywateli. Aby jednak zapewnić realne uczestnictwo w życiu społecznym środkowych, a nawet niższych warstw obywatelstwa ateńskiego, opracowano odpowiedni program społeczny, w którym przewidziano pensję, opłatę za udział w Zgromadzeniu Ludowym, Radzie Pięciuset, helu itd.
Państwo pilnowało żeby nie spadała liczba właścicieli ziemskich, nadzorowało handel, zapobiegało wzrostowi cen i spekulacjom. Państwo ateńskie dbało o edukację i wychowanie obywateli, rozwój sztuki i teatru.
Demokracja ateńska była wielkim podbojem myśli politycznej i praktyki starożytnej Grecji. Nie należy go jednak idealizować. Zapewniał udział polityczny jedynie obywateli, a w Atenach ich było 30-40 tysięcy z 250-300 tysięcy Ateńczyków. Kobiety i osoby pochodzenia nieateńskiego nie korzystały z praw obywatelskich. Przede wszystkim demokracja ateńska była demokracją posiadającą niewolników. Wielkim osiągnięciem w organizacji władzy państwowej był jednak ograniczony i zamknięty system polityczny.