Kultura chińska osiągnęła szczególny rozkwit od czasu transformacji Chin pod koniec III wieku. p.n.e. w jedno potężne imperium, najpierw z dynastii Qin, a później – z dynastii Han.
W Chinach w XII-VIII wieku p.n.e. wynaleziono prymitywne pismo ideograficzne, które zostało ulepszone, a następnie przekształcone w kompletną kaligrafię hieroglificzną, a także opracowano kalendarz księżycowy.
Postęp naukowo techniczny
W całej wczesnej historii epoki cesarstwa, starożytne Chiny wzbogaciły światową kulturę tak ważnymi wynalazkami, jak kompas i prędkościomierz, sejsmograf, porcelana, druk książek i proch strzelniczy. To w Chinach po raz pierwszy na świecie wynaleziono urządzenia morskie – rumpel i żagle wielopoziomowe, w dziedzinie pisania i druku – papier i ruchomą czcionkę, w sprzęcie wojskowym – pistolety i strzemiona. W VII – X wieku wynaleziono zegarek mechaniczny, a z jedwabiu tkano pasek napędowy i napęd łańcuchowy.
W matematyce wybitnymi osiągnięciami Chin było zastosowanie ułamków dziesiętnych i pustych pozycji do oznaczenia zera, obliczenie stosunku długości koła do jego średnicy (liczba „pi”), odkrycie metody rozwiązywania równań z dwiema i trzema niewiadomymi. Jeszcze przed początkiem XIV wieku tak zwany „trójkąt Pascala” w Chinach był uważany za starożytny sposób rozwiązywania równań.
Starożytni Chińczycy byli doświadczonymi astronomami, potrafili obliczyć daty zaćmień Słońca, obserwować na nich plamy, sporządzili jeden z pierwszych na świecie katalogów gwiazd. Urządzenie znane dziś jako zawieszenie Cardana (wynalezionego w Europie w XVI wieku) w rzeczywistości należy nazwać zawieszeniem Ding Juana (II wiek).
Tworząc maszyny do przedmuchiwania powietrza dla hutnictwa, Chińczycy jako pierwsi zastosowali metodę zamiany ruchu kołowego na ruch postępowy, która została później wykorzystana w Europie do silników parowych. W Chinach długa tradycja biologicznej ochrony roślin – IV wieku opisano metod wykorzystania jednych owadów do zwalczania innych.
Astronomia, znajomość obliczeń kalendarzowych i prognoz astrologicznych, matematyki, fizyki i inżynierii hydraulicznej osiągnęły wysoki poziom w starożytnych Chinach. Ważną sprawą pozostała budowa twierdzy, która miała chronić zewnętrzne granice imperium przed najazdami wojujących nomadów. Chińscy budowniczowie zasłynęli wspaniałymi budowlami – Wielkim Murem Chińskim i Wielkim Kanałem, który łączył Pekin z Hangzhou. W szczególności budowa kanału, która rozpoczęła się w VI wieku p.n.e. trwała dwa tysiące lat i została ukończona dopiero w XIII wieku. n.e. Ta złożona konstrukcja hydrauliczna o długości ponad 1800 km i szerokości od 15 do 350 m miała liczne urządzenia do pompowania i oczyszczania wody stała się prawdziwym arcydziełem światowej sztuki nawadniania.
W starożytnych Chinach po raz pierwszy napisano „Farmakologię”, wykonywano zabiegi chirurgiczne przy użyciu leków, stosowano akupunkturę, kauteryzację i metody masażu. Starożytna metoda leczenia „korzeniem nieśmiertelności” – żeń szeniem – do dziś jest niezwykle popularna na świecie.
Starożytni chińscy myśliciele i lekarze opracowali oryginalną doktrynę „energii życiowej” („energii wszechświata”), która rzekomo krąży w ciele i jest podstawą wszystkich jego działań. Na bazie tej doktryny powstał złożony system filozoficzno-zdrowotny „wushu”, z którego wywodzi się tytułowa gimnastyka lecznicza, a także sztuka samoobrony „kung fu”.
Wyjątkowość kultury duchowej starożytnych Chin w dużej mierze wynika ze zjawiska znanego jako „chińskie ceremonie”: ściśle utrwalone stereotypy etycznych i rytualnych norm zachowania i myślenia, ukształtowane zgodnie z zasadami i przepisami starożytności. Specyfika życia duchowego starożytnych Chińczyków polegała właśnie na tym, że wyolbrzymienie wartości etycznych i rytualnych w ich umysłach ostatecznie doprowadziło do zastąpienia religijnego i mitologicznego postrzegania świata. Ta demitologizacja i do pewnego stopnia profanacja etyki i rytuałów stworzyły wyjątkowość chińskiej kultury. Kult bogów został zastąpiony kultem prawdziwych przodków klanu i rodziny.
Jednak ci bogowie, których kult przetrwał, stali się abstrakcyjnymi bóstwami-symbolami bez ludzkich cech. Niebo jest wyższą, bezosobowo-naturalistyczną ogólnością, całkowicie obojętną na człowieka. Wielkie Tao, wszechmocny twórca świata, jest wszechogarniającym i wszechpowszechnym, bezkształtnym i bezimiennym Prawem i Absolutem życia, niedostępnym dla ludzkich zmysłów, niewidzialnym i niesłyszanym. Poznać Tao jako najwyższą prawdę, aby zrozumieć to swoim umysłem, łącząc się z nim – to są kluczowe zasady światopoglądu i ostateczny cel życiowy starożytnych Chińczyków. Ta koncepcja wyjaśniania świata jest najpełniej zawarta w filozoficznym i religijnym systemie taoizmu (wierzeniach półlegendarnego mędrca Lao Tzu, który żył w VI i V wieku p.n.e.).
Konfucjanizm
Szczególnie ważne miejsce w chińskiej kulturze duchowej zajmuje konfucjanizm, etyczna i polityczna nauka idealistycznego filozofa Konfucjusza. Jego ideałem jest osoba moralna, trzymająca się tradycji mądrych i tradycji przodków, dbająca o interes publiczny. Doktryna opowiadała się także za podziałem społeczeństwa na „wyższe” i „niższe”, wymagała od każdej osoby ścisłego wykonywania swoich obowiązków.
Konfucjanizm stał się ideologią państwową imperium chińskiego. Zajmował wysokie pozycje we wszystkich sferach życia społecznego, wywierając szczególnie istotny wpływ na rozwój stosunków rodzinnych, kultu rodziny i rodu. Rodzinę uważano za rdzeń społeczeństwa, jej interesy miały mieć pierwszeństwo przed interesami osoby, która we wszystkim musiała być posłuszna woli starszych członków rodziny, a zwłaszcza woli rodziców. Ujarzmienie przez starszyznę było jednym z ważnych fundamentów porządku społecznego w cesarskich Chinach.
Literatura i sztuka
Literatura klasyczna rozwijała się również pod wpływem poglądów religijnych, etyczno-filozoficznych i społeczno-politycznych charakterystycznych dla starożytnego społeczeństwa chińskiego. Już w pierwszym zbiorze poezji starożytnych Chin, słynnej „Księdze pieśni”, opartej na pieśniach ludowych, starożytne hymny gloryfikowały czyny ubóstwionych przodków.
„Księga tradycji historycznych”, zawierająca przemówienia i instrukcje, które według legendy należały do starożytnych królów i ich doradców, pod wpływem konfucjanizmu stała się zbiorem nauk i porad o charakterze moralizatorskim i edukacyjnym. Nawet dla „Notatek historycznych” jednego z najsłynniejszych historyków starożytnych Chin, Sima Qiana, który żył w drugim i pierwszym wieku. p.n.e., te motywy decydują o politycznej i kulturowej historii starożytnych Chin. Samemu Konfucjuszowi przypisuje się autorstwo książki „Wiosna i jesień”, która najwyraźniej tłumaczyła jego koncepcję norm i reguł porządku społecznego.
W II-III wieku buddyzm przeniknął do Chin, wpływając na tradycyjną chińską kulturę. Przejawiało się to w szczególności w literaturze, sztukach pięknych, a zwłaszcza w architekturze (kompleksy skalne, takie jak świątynie Ellora, eleganckie pagody w duchu indyjskim, świątynie jaskiniowe Dunhuang, przypominające świątynie jaskiniowe Ajanta).
Buddyzm, który istniał w Chinach od prawie dwóch tysięcy lat, znacznie się zmienił, dostosowując się do konkretnej chińskiej cywilizacji. W szczególności, w oparciu o syntezę jego pomysłów na cierpienie w tym życiu i zbawienie, wieczne szczęście, w życiu pozagrobowym z konfucjańskim pragmatyzmem w Chinach w VI wieku wyłonił się jeden z najciekawszych prądów intelektualnych światowej myśli religijnej – buddyzm Han, który rozprzestrzenił się również w Japonii. Najbardziej znacząca przemiana buddyzmu przejawiła się w sztuce chińskiej, opartej na oryginalnych tradycjach. Chińczycy nie przyjęli indyjskiego wizerunku Buddy, tworząc własny jego wizerunek. Podobnie chińskie pagody bardzo różnią się od pagód indyjskich.
Główną oryginalnością sztuki chińskiej jest kaligrafia, poezja i malarstwo, które tworzą nierozerwalny system. To właśnie ten hieroglificzny system kodów z jego możliwościami językowymi i obrazkowymi pozwala, z punktu widzenia chińskiej estetyki, połączyć trzy różne rodzaje sztuki za pomocą jednego narzędzia – pędzla – i razem osiągnąć najbardziej kompletną i dokładną transmisję otaczającej harmonii życia – ”sztuki życia”.