W pierwszej połowie XVII wieku Zaporożcy (Kozacy), osiedleni na południowo- -wschodnich kiesach Rzeczypospolitej, stawali się stopniowo poważną siłą militarną, zdolną zagrozić nie tylko posiadłościom tureckim czy tatarskim. Naturalnych obrońców swoich praw i przywilejów widział w nich bowiem kościół prawosławny, szukający u Kozaków wsparcia w walce ze zwolennikami unii, oraz chłopi…
Elekcja oraz rządy Władysława IV
Doświadczenia ostatniej wojny ze Szwedami (1626-1629) uczyniły znów aktualną myśl o wzmocnieniu władzy monarszej, porzuconą po rokoszu Zebrzydowskiego z obawy przed opozycją ze strony szlachty. Okazję po temu stwarzała nadchodząca wolna elekcja. Panowanie Zygmunta III Wazy, jedno z najdłuższych (1587-1632), jakie zna historia Polski, zbliżało się wyraźnie ku końcowi, należało…
Kontrreformacja, ostateczne zwycięstwo katolicyzmu w Polsce
Jeśli spojrzymy na mapę wyznaniową Rzeczypospolitej szlacheckiej w początkach XVII wieku, rzuci się nam w oczy regionalizacja resztek ruchu reformacyjnego. Luteranizm był bowiem skupiony w Prusach Królewskich, gdzie korzystał z opieki zamożnych i wpływowych miast pruskich. W Wielkopolsce w dobie wojny trzydziestoletniej zaczęli osiedlać się luterańscy uchodźcy ze Śląska i…
Doktryna kontrreformacji
Kryzys polityczny Rzeczypospolitej znalazł odbicie także i w dziedzinie stosunków wyznaniowych. Postępy reformacji w Polsce zostały zahamowane już w latach sześćdziesiątych XVI wieku. Szlachta różnowiercza, uzyskawszy realizację swych zasadniczych postulatów (zniesienie egzekucji sądów duchownych przez władze świeckie, udział kleru katolickiego w świadczeniach na obronę państwa), zaczęła powracać masowo na łono…
Polityczno-prawna struktura Rzeczypospolitej
Pożycia monarchy w Polsce pierwszej połowy XVII wieku systematycznie słabła; wspominaliśmy już o zmniejszeniu jego uprawnień w wyniku rokoszu Zebrzydowskiego. Z dalszych ograniczeń tego typu należy wymienić pozbawienie monarchy prawa decydowania o indygenatach (1641) czy zakazanie mu werbunku wojska bez zgody sejmu (1646). Równocześnie jednak opinii o władzy króla w…
Wieś i miasta za pierwszych Wazów
Mimo że w pierwszej ćwierci XVII wieku wydajność gospodarki rolnej nieco zmalała, to jednak Rzeczpospolita w tych właśnie latach osiągnęła absolutny rekord wywozu zboża z portów Prus Królewskich. Na Zachód szło wówczas około 100 000 łasztów (1 łaszt = około 2200 kilogramów) rocznie; szczyt osiągnięto w 1618 roku liczbą 128…
Stosunki polsko-tureckie w pierwszej ćwierci XVII wieku
W pierwszej ćwierci XVII wieku sytuacja na południowo-wschodniej granicy Polski gwałtownie się pogorszyła. W ubiegłym stuleciu (jak już wspomniano) jedną z naczelnych zasad polskiej polityki zagranicznej było unikanie za wszelką cenę zbrojnego konfliktu z Wysoką Portą. Pomimo więc że wyprawy czambułów tatarskich na Polskę stwarzały nieustannie sytuacje konfliktowe, to jednak…
Walka o tron moskiewski
W rokoszu Zebrzydowskiego wzięła tłumny udział uboga, a niesłychanie liczna, bo przeżywająca na przełomie XVI i XVII stulecia wyż demograficzny, szlachta. Zasilała ona chętnie wszelkie awanturnicze imprezy i ekspedycje, w których szablą można było sobie wyrąbać drogę ku fortunie, sławie i karierze. Chcąc pozbyć się z kraju tego niebezpiecznego elementu,…
Rokosz Mikołaja Zebrzydowskiego
Pierwszy Waza na polskim tronie dość rychło stracił sympatię szlachty. Zygmuntowi zarzucano fałszywy i skryty charakter, forytowanie cudzoziemców, wreszcie zamiłowanie do rozrywek niegodnych monarchy. Największym kamieniem obrazy były jednak jego starania o wzmocnienie władzy królewskiej. Wazę podejrzewano o chęć zaprowadzenia w Polsce absolutyzmu opartego na koterii dworskiej, złożonej z magnatów…
Początki panowania Zygmunta III i konflikt z sąsiadami
Po śmierci Batorego Habsburgowie wysunęli po raz trzeci swego kandydata do korony polskiej. Zamoyski jednak (wraz ze swymi zwolennikami) przeforsował obiór siostrzeńca Zygmunta Augusta – Zygmunta Wazy (syna Katarzyny Jagiellonki i Jana III, króla Szwecji). Część magnaterii, kierowana przez Zborowskich, obwołała natomiast władcą szlacheckiej Rzeczypospolitej arcyksięcia austriackiego Maksymiliana, który wkroczył…