Kategoria: Historia Polski

Traktat andruszowski (1667) wywołał poważne zaniepokojenie Turcji i chanatu krymskiego. Zbliżenie polsko-rosyjskie, mogące się przekształcić w antymuzułmański sojusz wojskowy zagrażało interesom turecko-tatarskim w tej części Europy. W nowej sytuacji politycznej doszło też do zerwania pokoju, który panował od przeszło czterdziestu lat (Chocim 1621 rok) na południowej granicy państwa. Za bezpośredni…

Klęski poniesione w latach 1648-1660, zwłaszcza zaś gwałtowne załamanie się państwowości polskiej w pierwszym okresie inwazji szwedzkiej, uświadomiły stronnictwu dworskiemu palącą konieczność przeprowadzenia radykalnych reform ustrojowych. Fakt, iż Rzeczpospolita z nieporównanie większą liczbą ludności (nie mówiąc o terytorium) niż Szwecja uległa stosunkowo niezbyt licznej armii Karola Gustawa, ukazywał wyższość państwa…

Po latach zaciętych walk pomyślano o pokoju. Ułatwiło go wycofanie się Szwedów z terytorium Polski, a także niespodziewana śmierć ich króla. W traktacie oliwskim (zawartym 3 maja 1660 roku) Jan Kazimierz zrzekł się wszelkich praw do korony Szwecji, ta natomiast rezygnowała z jakichkolwiek nabytków terytorialnych kosztem Polski, poza obszarem północnych…

Wojna ta od początku przybrała niekorzystny dla Rzeczypospolitej obrót. Karol X Gustaw, wykorzystując jako formalny pretekst używanie przez Jana Kazimierza tytułu króla Szwecji, zerwał rozejm sztumsdorfski (mający obowiązywać dwadzieścia sześć lat poczynając od roku 1635) i poprzez Brandenburgię uderzył w lecie 1655 roku na Wielkopolskę, a od północy na Litwę….

Kryzys wewnętrzny państwa polsko-litewskiego nabrzmiewał od dłuższego czasu. Błyskawiczne sukcesy powstania Chmielnickiego wydobyły tylko na światło dzienne słabości ustrojowe Rzeczypospolitej. Kozacy okazali się tym niebezpieczniejsi, iż nie mogąc na własną rękę podjąć z nią walki, sięgnęli po pomoc sąsiadów, co spowodowało umiędzynarodowienie konfliktu. Przewlekła wojna domowa przekształciła się w zewnętrzną,…

W pierwszej połowie XVII wieku Zaporożcy (Kozacy), osiedleni na południowo- -wschodnich kiesach Rzeczypospolitej, stawali się stopniowo poważną siłą militarną, zdolną zagrozić nie tylko posiadłościom tureckim czy tatarskim. Naturalnych obrońców swoich praw i przywilejów widział w nich bowiem kościół prawosławny, szukający u Kozaków wsparcia w walce ze zwolennikami unii, oraz chłopi…

Doświadczenia ostatniej wojny ze Szwedami (1626-1629) uczyniły znów aktualną myśl o wzmocnieniu władzy monarszej, porzuconą po rokoszu Zebrzydowskiego z obawy przed opozycją ze strony szlachty. Okazję po temu stwarzała nadchodząca wolna elekcja. Panowanie Zygmunta III Wazy, jedno z najdłuższych (1587-1632), jakie zna historia Polski, zbliżało się wyraźnie ku końcowi, należało…

Jeśli spojrzymy na mapę wyznaniową Rzeczypospolitej szlacheckiej w początkach XVII wieku, rzuci się nam w oczy regionalizacja resztek ruchu reformacyjnego. Luteranizm był bowiem skupiony w Prusach Królewskich, gdzie korzystał z opieki zamożnych i wpływowych miast pruskich. W Wielkopolsce w dobie wojny trzydziestoletniej zaczęli osiedlać się luterańscy uchodźcy ze Śląska i…

Kryzys polityczny Rzeczypospolitej znalazł odbicie także i w dziedzinie stosunków wyznaniowych. Postępy reformacji w Polsce zostały zahamowane już w latach sześćdziesiątych XVI wieku. Szlachta różnowiercza, uzyskawszy realizację swych zasadniczych postulatów (zniesienie egzekucji sądów duchownych przez władze świeckie, udział kleru katolickiego w świadczeniach na obronę państwa), zaczęła powracać masowo na łono…

Pożycia monarchy w Polsce pierwszej połowy XVII wieku systematycznie słabła; wspominaliśmy już o zmniejszeniu jego uprawnień w wyniku rokoszu Zebrzydowskiego. Z dalszych ograniczeń tego typu należy wymienić pozbawienie monarchy prawa decydowania o indygenatach (1641) czy zakazanie mu werbunku wojska bez zgody sejmu (1646). Równocześnie jednak opinii o władzy króla w…