Benedykt urodził się w Nursji we Włoszech. To, co wiadomo o tym chrześcijańskim bohaterze, zaczerpnięto prawie w całości z jego biografa, św. Grzegorza Wielkiego, który w drugiej księdze „Dialogów” opisuje życie i cuda wielkiego założyciela klasztoru. Chociaż Benedykt rozpoczął studia wyższe w Rzymie, zdeprawowane życie jego kolegów skłoniło go do opuszczenia miasta i szukania samotności w pobliskich górach Subiaco. Przez trzy lata mieszkał w jaskini jako pustelnik, aż do pojawienia się uczniów i powstania społeczności wokół niego. Gregory opowiada, że społeczność rozrosła się do 12 klasztorów po 12 mnichów każdy.
Zazdrość sąsiedniego księdza zmusiła jednak Benedykta do opuszczenia Subiaco i założenia klasztoru na Monte Cassino (ok. 523 n.e.). Wzgórze, na którym powstał ten klasztor, znajduje się w strategicznie ważnym miejscu przy drodze prowadzącej z Rzymu do Neapolu. Ponieważ nikt nie mógł zająć takiego miejsca bez zgody rządu, Benedykt musiał być dobrze znany. Jego sława rozprzestrzeniła się również na najeźdźców barbarzyńców, o czym dowiadujemy się z historii jego spotkania z Totilą, królem Gotów, który zatrzymał się, aby odwiedzić męża Bożego w drodze na splądrowanie Rzymu. Totila był pod wrażeniem świętości i proroczych darów opata, które mogą stanowić przyczynę jego późniejszego wejścia do „Wiecznego Miasta” bez niszczenia go. Kiedy Benedykt po raz pierwszy wszedł w Monte Cassino, znalazł na szczycie świątynię Apolla, którego nadal czcili okoliczni mieszkańcy u podnóża góry. Święty opat zburzył ołtarz Apolla, zamienił świątynię w kaplicę poświęconą słynnemu świętemu Marcinowi i nawrócił okolicznych mieszkańców.
Grzegorz wspomina również, że Benedykt miał siostrę, (św.) Scholastykę, która – również poświęcona dziewictwu – odwiedzała go raz w roku. Kiedy umarła, Benedykt złożył swoją siostrę na spoczynek w grobie, który sam sobie przygotował i który wkrótce (w ciągu 40 dni) miał z nią dzielić w śmierci (ok. 547). Największym darem Benedykta dla potomności jest jego Reguła, która przedstawia sposób życia oparty na Piśmie Świętym i na kilku zasadach monastycznych poprzedzających Benedykta. Życie Benedykta obejmowało okres politycznych przewrotów we Włoszech, gdy plemiona barbarzyńców powoli zdobywały kontrolę nad półwyspem. W ciągu 30 lat od jego śmierci Longobardowie zniszczyli Monte Cassino. (Klasztor przeszedł kilka zniszczeń i odbudów w swojej historii, aż do słynnego bombardowania z II wojny światowej i późniejszej odbudowy).
Reguła św. Benedykta była początkowo stosowana w innych klasztorach w formie mieszanej, obok innych reguł monastycznych. Zaczął jednak powoli zastępować ich, przede wszystkim ze względu na swoją wewnętrzną mądrość i umiar, ale także ze względu na swój stosunek do Grzegorza Wielkiego, a tym samym do Rzymu i autorytetu papieża. Tak było w Anglii, gdzie zachowała się najstarsza kopia Reguły z pierwszej połowy VIII wieku. Regułę św. Benedykta promował Anglosas, misjonarz Bonifacy, w królestwie Franków na „Radzie Niemieckiej” w 743 r. na kontynencie. Rok później Bonifacy założył opactwo Fulda w Bawarii, które jest pierwszym znanym opactwem przestrzegającym jedynie Reguły św. Benedykta.
Jego wzrost do powszechnego znaczenia był jednak dziełem Benedykta z Anianu, który przekonał cesarza Karola Wielkiego – który szukał sposobu na zjednoczenie i zreformowanie klasztorów swojego królestwa – że Reguła Benedykta była najbardziej zrównoważoną i umiarkowaną ze wszystkich istniejących zasad , która mogła być dostosowana przez każdy dom klasztorny i miała element kulturowy potrzebny Karolowi Wielkiemu do jego reformy. Cesarz i jego następca Ludwik Pobożny narzucili następnie wszystkim klasztorom Regułę św. Benedykta (ok. 816). Klasztory benedyktyńskie kwitły i rozprzestrzeniły się na całym świecie.