W 1964 roku Leonid Breżniew został sowieckim przywódcą, zastępując Nikitę Chruszczowa. Pod jego rządami gospodarka radziecka uległa stagnacji i często brakowało towarów przemysłowych i spożywczych.
Wyżsi urzędnicy partyjni mieli dostęp do przywilejów nieosiągalnych dla wielu ludzi i chociaż radzieckie siły bezpieczeństwa, zwłaszcza KGB, nieustannie prześladowały dysydentów, pod koniec lat osiemdziesiątych system wydawał się na skraju załamania pod ciężarem własnej nieefektywności i korupcji.
Niepowodzenie reformy
Michaił Gorbaczow został przywódcą Związku Radzieckiego w 1985 roku i od razu publicznie przyznał się do błędów systemu.
Nigdy nie kwestionując poglądu Lenina na pierwszorzędne znaczenie Partii Komunistycznej, argumentował że pieriestrojka („restrukturyzacja”) jest potrzebna, aby ją usprawnić i że nowa otwartość (głasnost) jest potrzebna, aby umożliwić debatę o tym, jak najlepiej naprawić Reżim komunistyczny.
Ostrożne reformy obejmowały ograniczone prawa dla prywatnej przedsiębiorczości (wprowadzone w latach 1987-1988), ale rozmowa o zmianach sprowokowała żądania dalszych reform. W 1988 r. kraje bloku wschodniego odrzuciły komunizm, a w 1991 r. Gorbaczow, który rok wcześniej został prezydentem, razem z władzą wykonawczą zostali obalone.
Upadek
W 1980 roku strajkujący stoczniowcy w Gdańsku zmusili komunistyczny rząd do zezwolenia robotnikom na utworzenie niezależnego związku zawodowego – Solidarności – kierowanego przez Lecha Wałęsę.
Państwo uderzyło w grudniu ogłaszając stan wojenny i zdusiło Solidarność. ZSRR mógł interweniować, ale nie zdecydował się na to, a do 1988 r., gdy sytuacja gospodarcza znacznie się pogorszyła polski rząd rozpoczął rozmowy ze związkowcami i zgodził się na przeprowadzenie wyborów w czerwcu 1989 r. Miały one dać koalicję, ale zakończyły się Zwycięstwem Solidarności. Niekomunista Tadeusz Mazowiecki został premierem, demontując podstawy władzy komunistycznej. W maju 1989 r.
Szereg Niemców z NRD, rozczarowany odmową nawet stopniowej zmiany jak w innych częściach bloku wschodniego zaczęły szukać schronienia na łagodnie reformistycznych Węgrzech – jedynym kraju, do którego mogli dostać się bez wizy. Przywódca wschodnioniemiecki Erich Honecker zażądał sowieckiej pomocy, ale radziecki przywódca Michaił Gorbaczow odmówił. Wybuchły masowe demonstracje, a rząd NRD wpadł w panikę. Najpierw próbował oczyścić swoich twardogłowych, a następnie 9 listopada ogłosił że zostanie demontowany Mur Berliński, który od 1961 roku dzielił wschodni i zachodni sektor miasta. Niemcy Wschodnie upadły i ponownie połączyły się z Niemcami Zachodnimi w sierpniu następnego roku.
Szerzenie się antykomunizmu było niekontrolowane. Na początku grudnia „aksamitna rewolucja” obaliła komunistów w Czechosłowacji, a pod koniec miesiąca komunistyczny dyktator Rumunii, Nicolae Ceaucescu, został obalony w znacznie bardziej krwawym zamachu stanu.
Rozpad ZSRR
Fale sprzeciwu zaczęły teraz uderzać w sam ZSRR. Przez cały rok 1990 Gorbaczow walczył o powstrzymanie rozpadu państwa.
Wciąż wierzył, że może zreformować partię komunistyczną i w marcu 1991 r. przeprowadził referendum, w którym 78% wyborców stwierdziło, że ZSRR (w zmodyfikowanej formie) powinien pozostać.
Jednak 18 sierpnia 1991 r. komitet komunistycznych „twardogłowych” dokonał zamachu stanu, aresztując Gorbaczowa i jego doradców i ogłaszając powrót do sowieckich rządów starego stylu. Prezydent Republiki Rosyjskiej (część ZSRR) Borys Jelcyn wytępił przeciwko zamachowi stanu i pucz do końca się nie udał. Jednak nic już nigdy nie było takie same.
BORIS YELTSIN
Członek Komunistycznego Komitetu Centralnego w Swierdłowsku od 1976 roku. Borys Nikołajewicz Jelcyn (1931-2007) został szefem partii w Moskwie w latach 1985-1987, ale został zwolniony z powodu zarzutów o alkoholizm. Do 1990 roku był przewodniczącym rosyjskiej części ZSRR. Po upadku ZSRR został prezydentem Rosji. Straty rosyjskie w dwóch wojnach w Czeczenię, problemy gospodarcze i korupcja zepsuły jego reputację.
12 czerwca było przyjęto deklaracje suwerenności Rosji, a 24 sierpnia Ukraina ogłosiła niepodległość, po czym nie zostało żadnych wątpliwości o bliskim końcu ZSRR. O północy 31 grudnia 1991 r. ZSRR przestał istnieć. Partia komunistyczna, będąca w centrum życia publicznego od 1917 roku, została zdelegalizowana osiem tygodni wcześniej.