Okres od schyłku XVI wieku do wybuchu powstania Chmielnickiego zasługuje pod wieloma względami na miano „srebrnego wieku”. Kultura doby baroku miała wiele oryginalnych osiągnięć, mogących śmiało konkurować z renesansowymi, państwo polsko-litewskie pozostawało zaś nadal mocarstwem, jednym z najpotężniejszych w tej części kontynentu. lego sukcesy militarne, osiągnięte w walce z Moskwą,…

Niespełna półroczne rządy Walezego stanowiły epizod bez większego znaczenia. Nowy władca przekroczył granice Rzeczypospolitej 24 stycznia 1574 roku, witany wszędzie w sposób nader uroczysty. Opuścił natomiast królestwo potajemnie, wyjeżdżając z Wawelu nocą z 18 na 19 czerwca tegoż roku. Henryk pospieszył do Paryża, aby objąć tron po śmierci brata. Pozostawił…

Długi okres interregnum, jakie nastąpiło po wygaśnięciu Jagiellonów, nie został od strony prawnej przygotowany przez stronnictwo egzekucyjne. Wprawdzie – teoretycznie biorąc – tron polski był elekcyjny już od obioru Władysława Jagiełły, w praktyce jednak powoływano stałe przedstawicieli tej samej dynastii. Co więcej, następowało to za zgodą stosunkowo wąskiej grupy osób….

Pod koniec rządów ostatniego z Jagiellonów wybuchł na nowo konflikt z Moskwą. Walki, toczone dawniej o tereny leżące w dorzeczu Dniepru (zwłaszcza o Smoleńsk), przeniosły się teraz ku dorzeczu Dźwiny, mianowicie na terytorium Inflant. Prowincja ta, pozostająca od XIII wieku w posiadaniu zakonu kawalerów mieczowych, aż do roku 1525 stanowiła…

Jeśli wiek XVI zapoczątkował proces laicyzacji kultury polskiej, to nie dzięki pojawieniu się znaczniejszej grupy ludzi wyznaniowo indyferentnych (w praktyce były to zaledwie jednostki), lecz odwadze, z jaką – w imię interesów prawdy naukowej oraz państwa – występowano przeciwko autorytetowi Kościoła. Pierwsza rzuciła teologii rękawicę astronomia. Odkrycie Mikołaja Kopernika podważyło…

Humanizm polski sięga początkami głęboko w XV wiek, kiedy to dotarły do nas wypływy włoskie (idące często poprzez Węgry). Upowszechniała je książka, podróże na Półwysep Apeniński, przyjazdy włoskich uczonych, wśród których szczególnie doniosłą rolę odgrywała postać wychowawcy dzieci Kazimierza Jagiellończyka, dyplomaty i pisarza Filipa Buonaccorsiego, zwanego Kallimachem. Humanizm budził zainteresowanie…

U genezy polskiej tolerancji leżały zarówno historyczne tradycje państwa, w którym jeszcze przed pojawieniem się reformacji miało miejsce pokojowe współżycie wyznań (katolicyzmu z prawosławiem, z nawet z islamem), jak i przywileje stanu szlacheckiego. Do tych ostatnich należało prawne zabezpieczenie przed prześladowaniami ze strony władzy świeckiej. Choć sejm dopiero w latach…

Przed pojawieniem się protestantyzmu niemal każda z grup etnicznych zamieszkujących Koronę oraz Wielkie Księstwo wyznawała odrębną konfesję: Polacy – katolicyzm, Rusini – prawosławie, Tatarzy – islam, Żydzi – judaizm. Jedyny wyjątek od tej reguły stanowili Niemcy, polszczący się co prawda w Koronie, ale dalecy od asymilacji w Prusach Królewskich. Dopiero…

Dążenie do zacieśnienia związków, łączących od 1386 roku Polskę i Litwę, wynikało zarówno z przyczyn natury zewnętrznej, jak i z wewnętrznych powodów. Ciągle odnawiające się konflikty Wielkiego Księstwa z Moskwą, wspomaganą sporadycznie przez Tatarów, wykazały, iż sama Litwa nie będzie w stanie oprzeć się idącemu od wschodu naporowi. Równocześnie swobody…

Sukces szlachty, jakim były polityczne wyniki „wojny kokoszej”, przyczynił się do wzmożenia politycznej aktywności tej warstwy. Jeśli ruch szlachecki przybrał nazwę egzekucyjnego, wynikało to z przeświadczenia, iż cale zło bierze się z niewykonywania dawniej uchwalonych ustaw. Wszelka nowość, również i w kwestiach ustrojowych, uchodziła wówczas za coś niebezpiecznego i zasługującego…