Nowe prądy docierały na ziemie Rzeczypospolitej dość nierównomiernie: najwcześniej chyba zapoznali się z nimi mieszkańcy Prus Królewskich. Wśród szlachty nadal dały się odczuwać silne wpływy poprzedniej, sarmackiej formacji umysłowej. Prowincja szlachecka, zwłaszcza na wschodnich kresach państwa, została słabo przeorana pługiem oświeceniowej odnowy. Odbiło się to na jej stosunku do zreformowanych…

Okres od sejmu rozbiorowego do Wielkiego upłynął pod znakiem sukcesów i klęsk ponoszonych przy próbach reform Rzeczypospolitej. Z myślą o nich sejm już w roku 1776 polecił opracowanie projektu kodyfikacji prawa. Dokonał tego Andrzej Zamoyski, współpracując z Joachimem Chreptowiczem i Józefem Wybickim. Ten ostatni ogłosił w 1777 roku utwór publicystyczny…

Już w początkach panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego wzrosło zapotrzebowanie zarówno na środki żywności, jak i wyroby przemysłowo-rzemieślnicze. Zwiększył się globalny eksport zboża na Zachód, dochodząc ponownie do stanu z początków XVII wieku, a mianowicie do 100 000 łasztów rocznie. Procesy urbanizacyjne (wzrost ludności miejskiej) wzmogły chłonność rynku wewnętrznego. Rzeczpospolita zaczęła…

Jeszcze się broniły załogi wojskowe barzan w Częstochowie i na Wawelu, gdy wojska trzech mocarstw zaborczych wkroczyły na ziemie Rzeczypospolitej. Jej militarna bezbronność przyzwyczajała Europę do traktowania polskich terytoriów jako rekompensaty, mogącej wynagrodzić sąsiadom straty (lub zawody) terytorialne, poniesione gdzie indziej. Stąd też projekty, aby Berlin wziął Prusy Królewskie, zwracając…

Wbrew oczekiwaniom Repnina jego brutalna ingerencja, a zwłaszcza deportacja senatorów, rozjątrzyła opinię szlachecką. Jeszcze przed zakończeniem obrad sejmowych, bo 29 lutego 1768 roku, doszło w Barze na Podolu, gdzie zgromadziła się garść tamtejszej szlachty, do ogłoszenia uroczystego aktu konfederacji. Na czele ruchu, występującego w obronie wiary katolickiej, suwerenności Rzeczypospolitej i…

Już u schyłku panowania Augusta III Sasa Familia zaczęła myśleć o przejęciu rządów w państwie. Oparcia w walce o władzę upatrywała w Rosji, która jedyna wyszła zwycięsko z zakończonej właśnie wojny siedmioletniej (1756-1763). Czartoryscy byli nawet skłonni do zawiązania konfederacji antykrólewskiej, co umocniłoby ich pozycję w momencie bezkrólewia. Mieli jednak…

W czasach saskich w kulturze nadal panował sarmacki barok, który scharakteryzowaliśmy już dość szczegółowo. W początkach XVIII stulecia do ideologii politycznej sarmatyzmu doszło między innymi przekonanie o pradawnym pochodzeniu swobód narodu szlacheckiego, który od prawieków znał instytucję wolnej elekcji i zawsze cieszył się wyjątkową opieką Opatrzności. Skoro zaś mieszkańcy Europy…

W pierwszej ćwierci XVIII wieku zniszczenia, spowodowane działaniami wojennymi, przekreśliły niemal całkowicie dokonania odbudowy gospodarczej kraju, zapoczątkowanej za rządów Jana III Sobieskiego. Zwłaszcza materialne i demograficzne skutki wielkiej wojny północnej (1700-1721) przewyższały być może straty z okresu „potopu”, gdyż spadły na Rzeczpospolitą znajdującą się w znacznie gorszej sytuacji niż ta,…

Trzydziestoparoletni (ur. 1696) władca nie podzielał złudzeń swego ojca ani też nie miał jego energii i ambicji. August III Sas zrezygnował więc z myśli o wzmocnieniu władzy króla polskiego i nie wtrącał się do spraw poddanych, którzy dopiero teraz mogli w pełni korzystać z owoców polskiej neutralności. Z satysfakcją konstatowano,…

Ostatnie lata rządów Augusta II Sasa upłynęły pod znakiem jego gorączkowych zabiegów o osadzenie syna na polskim tronie. W tym celu szukał sojuszników zarówno w samej Rzeczypospolitej, jak i poza jej granicami. Poparcie szlachty spodziewał się uzyskać manifestowaniem zelotyzmu katolickiego. Sposobność dała głośna w całej Europie sprawa toruńska (1724). Za…