Większość polskiego „narodu politycznego” nigdy nie zrezygnowała ze zjednoczenia kraju i odzyskania niepodległości. Rozprawa w Sądzie Sejmowym udowodniła, że „starsi w narodzie” wprawdzie nie popierają spisków, lecz uznają patriotyczną motywację konspiratorów, a liberałowie zdecydowanie opowiadają się za szerokimi swobodami konstytucyjnymi i narodowymi. Już w kilka łat po zakończeniu sesji sądowych,…

Znaczna większość Polaków pogodziła się ze swym położeniem i miejscem w po-kongresowej Europie, ta jednak stała się rychło legitymistyczną Europą Świętego Przymierza. Zagrożone zostały polskie konstytucje, warszawska i krakowska, powoli ograniczano polskie prawa narodowe. W tej sytuacji najgorętsze żywioły liberalne i patriotyczne próbowały przeciwstawić się zamachom na swobody polityczne i…

Na „ziemiach zabranych”, czyli w graniczących z Królestwem Polskim zachodnich guberniach cesarstwa rosyjskiego, żywioł polski wciąż przeważał pod względem gospodarczo-społecznym (rola szlacheckiego ziemiaństwa) oraz kulturalnym i oświatowym (wielkie centrum nauki i kultury w Wilnie – stojący na wysokim poziomie uniwersytet; Liceum Krzemienieckie). Polacy liczyli się poważnie pod względem etniczno-językowym. Kilkanaście…

Nowo powstałe Królestwo Polskie, zwane też Kongresowym, stanowiło w znacznej mierze kontynuację ustrojową i administracyjną Księstwa Warszawskiego. Konstytucja tego państwa została oktrojowana, mogła więc być dowolnie ograniczona lub zniesiona przez monarchię. Aleksander I nadal konstytucję „swemu” Królestwu 17 listopada 1815 roku. Tekst ustawy zasadniczej opracował książę Adam Czartoryski, biorąc za…

Kongres wiedeński (1814-1815), zjazd zwycięzców, zbudował na gruzach efemerycznej Europy napoleońskiej nowy system, który z niewielkimi zmianami przetrwać miał do Wiosny Ludów (1846-1849), a w zasadniczych swych zrębach, zwłaszcza terytorialnych, do pierwszej wojny światowej. W ramach głównych zasad proklamowanych przez kongres (równowaga między państwami, nadzorowana przez „pięciu wielkich”: Rosję, Anglię,…

Krótki okres istnienia Księstwa i cała napoleońska epopeja miały w dziejach Polski bardzo wielkie znaczenie. Powstało oto nowoczesne państwo polskie, budowane, mimo oporu ziemiańskiej szlachty, na fundamencie instytucji politycznych i prawnych wyrosłych z rewolucji francuskiej. W gospodarce i cywilizacji polskiej dokonało się „wielkie pchnięcie”, krok ku nowoczesności. „Bez Księstwa i…

Pierwsze zapowiedzi nadciągającej wojny między napoleońską Europą a cesarstwem rosyjskim Księstwo Warszawskie odczuwało, i to boleśnie, już w 1811 roku. Rynek rosyjski został dlań zamknięty. Podupadło sukiennictwo, zmniejszyły się obroty handlowe. Wysiłek zbrojeniowy dawał się silnie we znaki ludności (deficyt budżetowy usiłowano pokryć za pomocą nowych podatków i pożyczek). Na…

22 lipca 1807 roku w Dreźnie Napoleon wręczył Stanisławowi Małachowskiemu konstytucję Księstwa Warszawskiego. Opracowana przez najbliższych współpracowników cesarza, została przezeń nadana nowemu państwu. Ustawę zasadniczą sformułowano nader zwięźle. Trzeba ją było uzupełnić. „Otrzymało Księstwo konstytucję najbardziej ze wszystkich napoleońskich konstytucji odbiegającą od wzoru francuskiego, najlepiej przystosowaną do tradycji i specyfiki…

Zawiązanie się czwartej koalicji (Prusy, Rosja, Anglia) doprowadziło do wybuchu kolejnej wojny. Napoleon uderzył na Prusy. W błyskawicznej kampanii (Jena i Auerstedt, 14 października 1806 roku) Francuzi pobili armię pruską. Już 27 października Napoleon stanął w Berlinie. Rozbite Prusy nie skapitulowały jednak, a armia rosyjska nadciągała im z pomocą. Było…

Położenie Polaków (ściślej szlachty polskiej) było – jak wiemy – najkorzystniejsze w zaborze rosyjskim. Tam też rozwijała się bujnie polska oświata i nauka, można więc było uprawiać to, co w połowie XIX wieku nazwano pracą organiczną. Ale zaprzyjaźniony z carem Adam Czartoryski myślał o odbudowie (kosztem zaborców niemieckich) niepodległej Polski,…