14 grudnia 1825 roku władzę w Rosji objął car Mikołaj I Romanow. Wtedy to też wybuchło powstanie dekabrystów.
Nazwa rewolucjonistów pochodzi od daty wybuchu antycarskiego powstania, które miało miejsce 26 grudnia(wg. Kalendarza juliańskiego – 14 grudnia), po rosyjsku – diekabr. Powstanie stało na wysokim poziomie militarnym gdyż większość dekabrystów służyła w wojsku w okresie powstania bądź posiadała przeszłość wojskową. Niemała część z nich stacjonowała w okupowanej wtedy Francji po zwycięskiej wojnie z Napoleonem, toteż ich doświadczenie stało na wysokim poziomie.
Wśród uczestników powstania znajdowało się wielu masonów. Już kilka lat przed jego wybuchem tworzyły się różnorakie tajne organizacje, takie jak Unia Zbawienia w 1816 czy Unia Dobrobytu w 1818 roku. Z biegiem lat organizacje te zostały zastąpione przez inne, nowsze i bardziej rozwinięte, wśród których prym wiodło Towarzystwo Południowe. Jednym z czołowych działaczy tej organizacji był niejaki Paweł Pestel, który stworzył program polityczny swojego ugrupowania. Program mówił o rzeczach takich jak likwidacja pańszczyzny, zniesienie różnic stanowych, przede wszystkim jednak o zniesieniu caratu i zrobieniu z Rosji republiki. Druga, bardziej radykalna organizacja o nazwie Towarzystwo Północne od początku swojego istnienia opowiadała się za wszczęciem powstania. Okazja ku temu nadarzyła się po śmierci cara Aleksandra I, kiedy to prawowity następca tronu, wielki Książe Konstanty ogłosił rezygnację z tronu pozostając jedynie głównodowodzącym sił zbrojnych Królestwa Polskiego. Wtedy to carem ogłoszono jego młodszego brata Mikołaja I co Towarzystwo Północne uznało za naruszenie praw dziedziczenia i starało się szybko wszcząć powstanie. Już rankiem 26 grudnia powstańcy zgromadzili na placu senackim około 3 tysięcy żołnierzy, którzy przez cały dzień wykrzykiwali hasła antycarskie.
Działanie takie zostało uznane za zdradę stanu i na Placu szybko pojawiły się wojska sprzymierzone z Mikołajem I i stłumiły bunt. W następnych dniach ruszyło śledztwo, w którym car brał osobisty udział, a którego efektem było całkowite rozbicie Towarzystwa Północnego i Południowego. Niemal 290 osób skazano na śmierć, a pięciu z nich w tym Pawła Pestela publicznie powieszono.