Sparta zasłynęła w historii zarówno ze swoich nie pokonanych w boju żołnierzy, jak też z surowości wychowania i warunków życia.
Powstała na półwyspie Peloponez, w Lakonii – jednej z krain historycznych Hellady. Początki osadnictwa na tamtym terenie datuje się na okres mykeński, jednakże dopiero najazdy i osiedlenie się Dorów, około X wieku, doprowadziły do powstania polis. Dorowie, którzy na swoją stolicę wybrali Spartę, zaczęli nazywać się Spartanami. Zajęli Messynę i Argolidę, tworząc około VI w. p.n.e. symmachię, sojusz wojskowy, zwany także Związkiem Peloponeskim. Na czele związku stanęła oczywiście Sparta.
Ustrój Sparty
Ustrój Sparty był ciekawy, gdyż zasadniczo różnił się od pozostałych systemów Starożytnej Grecji. Na czele państwa stało dwóch królów, spełniających głównie funkcje kultowe i wojskowe. Byli najwyższymi kapłanami, posiadali władzę sędziowską, oraz stali na czele wojska. Podczas wypraw wojennych, zawsze jeden król prowadził armię do boju, drugi zaś zostawał w mieście by pilnować porządku. Najważniejsze decyzje w państwie podejmował organ ustawodawczy – geruzja, czyli swoista rada starszych. Należało do niej 28 Spartiatów, którzy ukończyli 60 rok życia. Gerontami, czyli członkami rady mogli zostać jedynie członkowie rodzin arystokratycznych, oraz szczególnie zasłużeni obywatele. Wybierano ich na Zgromadzeniu Ludowym (apelli). Władzę wykonawczą dzierżyli eforowie. Było ich pięciu, wybierani zaś byli na spośród wszystkich Spartiatów także przez Zgromadzenie Ludowe. Owo Zgromadzenie zbierało się raz do roku, zwoływane przez geruzję lub eforów. Brali w nim udział wszyscy obywatele (wolni mężczyźni, urodzeni ze Spartiatów, po ukończeniu 30 roku życia i posiadający żonę). Do kompetencji zgromadzenia należało zatwierdzanie decyzji rady, co czyniono krzykiem (kto głośniej, ten wygrywał) co niejednokrotnie prowadziło do nadużyć.
Społeczeństwo Sparty
Społeczeństwo Sparty dzieliło się na 3 grupy. Najbardziej uprzywilejowani byli Spartiaci, czyli obywatele. Było ich także najmniej. Posiadali pełnię praw politycznych, byli wolni, zaś podczas wojny walczyli w falandze jako hoplici. Nie wolno im było trudnić się pracą zarobkową, zyski czerpali z majątków ziemskich. Drugą grupę stanowili Periojkowie, będący wolnymi, jednakże pozbawionymi praw politycznych mieszkańcami Sparty. Parali się głównie rzemiosłem. Podczas wojny walczyli jako peltaści (lekka piechota). Ostatnią, najliczniejszą, lecz także najbiedniejszą grupą społeczną Sparty byli Heloci. Byli to ludzie państwa, pozbawieni wszelkich praw. Pracowali na roli i połowę swych zysków oddawali panom. Nie wolno im było posiadać nawet metalowych narzędzi, by uniemożliwić im jakąkolwiek próbę buntu.
Spartiatów poddawano Agoge, czyli wychowaniu spartańskiemu. Już na początku życia, gdy dziecko było kalekie, zostawało porzucone na górze Daikos. Polis chciało w ten sposób uniknąć bezużytecznych obywateli. Chłopcy, gdy kończyli 7 lat, przenoszeni byli do koszar państwowych. Panowały tam ciężkie warunki, dostawali mało jedzenia i nie zaznawali przyjemności (stąd – warunki spartańskie). Miało to przyzwyczaić ludzi do realiów panujących na wojnie, dzięki czemu przyszli żołnierze w terenie czuli się jak w domu. Prawdziwy trening wojskowy zaczynał się w wieku lat 12. Chłopcom pozwalano wtedy na wiele rzeczy. Popularną metodą wychowawczą było dawanie małych racji żywnościowych, co zmuszało rekrutów kradzieży jedzenia z majątków ziemskich. Jeśli chłopak został przyłapany, był karany dwukrotnie – przez gospodarza za kradzież, i przez dowódców, za to że dał się złapać. Dzięki temu, chłopcy uczyli się zdobywać pożywienie na terytorium wroga.
Po ukończeniu 20 roku życia zdawali egzamin dojrzałości – krypteia. Mieli za zadanie przeżyć w dziczy mając ze sobą tylko nóż. Jeśli zdali egzamin, zostawali przydzieleni do sykstii, czyli 15 osobowej grupy, z którą do 60 roku życia codziennie byli zmuszeni zjeść jeden posiłek. W wieku 30 lat i po zawarciu związku małżeńskiego dostawali pełnię praw obywatelskich, zaś w wieku 60 przechodzili na “emeryturę”. Bardzo wysoka (jak na realia tamtych czasów) była pozycja kobiet w Sparcie. Były poważane jako matki i miały za zadanie zajmować się majątkami ziemskimi.
Jako że wojna była w Sparcie sprawą priorytetową, wykształciła ona bardzo rozbudowany system podziału armii.
Odziały w armii spartańskiej:
1.Morai, liczy 600 hoplitów, dowodzi nim Polemarcha
2.Lochos, liczy 300 hoplitów, dowodzi nim Locharga
3.Pentekostys, 50 wojowników, pod wodzą Pentekontera
4.Enemotia, najmniejszy, o różniej liczbie wojowników, dowodzi nimi Enemotarcha
W Sparcie istniały następujące stopnie wojskowe:
1.Król
2.Startegos (zastępował króla, gdy ten nie mógł walczyć)
3.Polemarcha
4.Locharga
5.Pentekonter
6.Enemotarcha
7.Enemoci (wszyscy żołnierze)