Oświecenie było XVIII-wiecznym filozoficznym ruchem intelektualistów, którzy byli pod wielkim wrażeniem osiągnięć rewolucji naukowej. Intelektualiści epoki Oświecenie stosowali metody naukowe do zrozumienia wszelkiego życia. Mieli nadzieję, że stosując metodę naukową, będą w stanie uczynić postęp w kierunku lepszego społeczeństwa. Rozum, prawo naturalne, nadzieja, postęp – to były powszechne słowa dla myślicieli Oświecenia.
Na Oświecenie szczególny wpływ miały idee dwóch XVII-wiecznych Anglików, Izaaka Newtona i Johna Locke’a. Dla Newtona świat fizyczny był jak gigantyczna maszyna. Newton badał naturalne prawa rządzące światem fizycznym, i używając jego metod intelektualiści Oświecenia myśleli, że mogą odkryć naturalne prawa rządzące ludzkim społeczeństwem.
Teoria wiedzy Johna Locke’a również wywarła wielki wpływ na intelektualistów XVIII wieku. W swoim eseju dotyczącym ludzkiego zrozumienia, Lock argumentował, że każdy człowiek rodzi się jako tabula rasa (niezapisana karta), czyli z umysłem pozbawionym doświadczeń.
Pomysły Locke’a sugerowały, że ludzie zostali ukształtowani przez doświadczenia, które pochodzą z otaczającego świata poprzez ich zmysły. Gdyby zmieni się środowisko, pod jego wpływem można zmienić ludzi i stworzyć nowe społeczeństwo.
- Filozofowie i ich idee
- Ku nowej nauce społecznej
- Późniejsze oświecenie
- Świat społeczny poza oświeceniem
- Religia w oświeceniu
Jak zmienić otoczenie? Używając metod Newtona, ludzie wierzyli, że mogą odkryć naturalne prawa, których powinny przestrzegać wszystkie instytucje, aby stworzyć idealne społeczeństwo.
Filozofowie i ich idee
Intelektualiści Oświecenia byli filozofami, pisarzami, profesorami, dziennikarzami, ekonomistami, a przede wszystkim reformatorami społecznymi. Pochodzili głównie ze szlachty i klasy średniej. Dla filozofów rolą filozofii była zmiana świata. Jeden z pisarzy powiedział, że filozofem jest ten, który „stara się badać społeczeństwo w celu jego ulepszenia i ulepszenia życia wszystkich ludzi”. Prowadzi się to badanie, używając rozumu lub odwołując się do faktów. Duch racjonalnej krytyki miał być zastosowany do wszystkiego, łącznie z religią i polityką.
Filozofowie często się z tym nie zgadzali. Oświecenie trwało prawie sto lat i ewoluowało z biegiem czasu. Każde kolejne pokolenie stawało się bardziej radykalne, opierając się na wkładzie poprzedniego. Jednak kilka osób zdominowało ówczesną filozofie. Rozpoczynamy przegląd idei filozofów od przyjrzenia się trzem francuskim gigantom – Monteskiusz, Voltaire’owi i Diderotowi.
Monteskiusz
Charles-Louis de Secondat, baron de Montesquieu, pochodził ze szlachty francuskiej. Jego najsłynniejsze dzieło, „O duchu praw”, zostało opublikowane w 1748 r. W tym badaniu rządów Monteskiusz próbował użyć metody naukowej, aby znaleźć prawa naturalne, które rządzą społecznymi i politycznymi stosunkami między ludźmi.
Monteskiusz zidentyfikował trzy podstawowe rodzaje rządów:
- republiki, odpowiednie dla małych państw;
- despotyzm, właściwy dla dużych państw;
- monarchia, idealne dla państw o średniej wielkości. Użył Anglii jako przykładu monarchii.
Monteskiusz uważał, że rząd Anglii miał trzy gałęzie: władzę wykonawczą (monarcha), ustawodawczą (parlament) i sądowniczą (sądy). Rząd działał na zasadzie podziału władzy. Wykonawcza, ustawodawcza i sądownicza władzy rządu ograniczają i kontrolują się nawzajem w systemie kontroli i równowagi. Uniemożliwiając pojedynczej osobie lub grupie zdobycie zbyt dużej władzy, system ten zapewnia największą wolność i bezpieczeństwo dla państwa.
Przeprowadzona przez Monteskiusza analiza systemu kontroli i równowagi poprzez podział władzy była jego najtrwalszym wkładem w myśl polityczną. Tłumaczenie dzieła Monteskiusza na język angielski udostępniło je amerykańskim filozofiom, które przyjęły jego zasady i wprowadziły je do Konstytucji Stanów Zjednoczonych.
Voltaire
Największą postacią Oświecenia był Francois-Marie Arouet, znany po prostu jako Voltaire. Voltaire, paryżanin, pochodził z zamożnej rodziny z klasy średniej. Napisał prawie niekończący się strumień broszur, powieści, sztuk teatralnych, listów, esejów i historii, które przyniosły mu sławę i bogactwo.
Voltaire był szczególnie znany ze swojej krytyki chrześcijaństwa i silnej wiary w tolerancję religijną. Walczył z nietolerancją religijną we Francji. W 1763 r. napisał Traktat o tolerancji, w którym przypomniał rządom, że „wszyscy ludzie są braćmi Boga”.
Wolter przez całe swoje życie był orędownikiem deizmu, XVIII-wiecznej filozofii religijnej opartej na rozumie i prawie naturalnym. Deizm opierał się na idei Newtonowskiej maszyny świata. Zdaniem deistów, mechanik (Bóg) stworzył wszechświat. Dla Voltaire’a i większości innych filozofów wszechświat był jak zegar. Bóg, zegarmistrz, stworzył go, wprawił w ruch i pozwolił mu działać bez jego ingerencji, zgodnie z jego własnymi prawami naturalnymi.
Diderot
Denis Diderot udał się na Uniwersytet Paryski, aby spełnić nadzieje swojego ojca, że zostanie prawnikiem lub rozpocznie karierę w Kościele. Zamiast tego został niezależnym pisarzem, aby móc uczyć się wielu przedmiotów i języków. Przez resztę swojego życia Diderot pozostawał oddany nowym pomysłom.
Najsłynniejszym wkładem Diderota w Oświecenie była Encyklopedia lub „Słownik rozumowany nauk, sztuk i rzemiosł”, 28-tomowy zbiór wiedzy, który redagował, opublikowany w latach 1751-1772. Celem Encyklopedii, według Diderota, była „zmiana ogólnego sposobu myślenia”.
Encyklopedia stała się główną bronią w krucjacie filozofów przeciwko staremu francuskiemu społeczeństwu. Wiele artykułów atakowało przesądy religijne i wspierało tolerancję religijną. Inni wzywali do ulepszeń społecznych, prawnych i politycznych, które doprowadziłyby do bardziej tolerancyjnego i humanitarnego społeczeństwa. Encyklopedię sprzedano lekarzom, duchownym, nauczycielom i prawnikom, szerząc w ten sposób idee Oświecenia.
Ku nowej nauce społecznej
Filozofowie, wierzyli, że metody Newtona można wykorzystać do odkrycia praw przyrody leżących u podstaw wszystkich dziedzin życia ludzkiego. Doprowadziło to do czegoś, co nazwalibyśmy naukami społecznymi – dziedzin takich jak ekonomia i nauki polityczne.
Ekonomia
Fizjokraci i szkocki filozof Adam Smith byli uważani za twórców współczesnej ekonomii społecznej. Fizjokraci, grupa francuska, byli zainteresowani identyfikacją naturalnych praw ekonomicznych rządzących ludzkim społeczeństwem. Stwierdzali, że gdyby ludzie miały swobodę dążenia do własnego interesu gospodarczego, całe społeczeństwo zyskało by na tym.
Państwo nie powinno więc przerywać swobodnej gry naturalnych sił ekonomicznych narzucając gospodarce rządowe regulacje. Państwo powinno zostawić gospodarkę w spokoju. Doktryna ta stała się znana pod francuską nazwą laissez-faire (Leseferyzm), co oznacza „pozwalać (ludziom) robić (co chcą)”.
Najlepsze oświadczenie leseferyzmu zostało sformułowane w 1776 roku przez Adama Smitha w jego słynnym dziele „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów”. Podobnie jak fizjokraci, Smith uważał, że państwo nie powinno ingerować w sprawy gospodarcze. Rzeczywiście, Smith dał rządowi tylko trzy podstawowe role: ochronę społeczeństwa przed inwazją (armia); obrona obywateli przed niesprawiedliwością (policja); oraz utrzymanie niektórych robót publicznych, takich jak drogi i kanały, na które osoby prywatne nie mogły sobie pozwolić.
Cesare Beccaria i sprawiedliwość
Do XVIII wieku większość państw europejskich rozwinęła system sądów zajmujących się karami za przestępstwa. Kary były często okrutne. Głównym powodem ekstremalnych kar była potrzeba powstrzymania przestępczości w czasach, gdy stanowa policja była zbyt słaba, aby zapewnić pojmanie przestępców.
Jednym z filozofów, który zaproponował nowe podejście do wymiaru sprawiedliwości, był Cesare Beccaria. W swoim eseju „O zbrodniach i karach”, napisanym w 1764 roku, Beccaria argumentował, że kary nie powinny być brutalne. Sprzeciwił się także karze śmierci. Nie wierzył, że powstrzymuje to innych przed popełnianiem przestępstw. Ponadto daje przykład barbarzyństwa: „Czy nie jest absurdem, że prawa, stworzone dla zapobiegania i kary za morderstwa, popełniają ich publicznie?”.
Późniejsze oświecenie
Pod koniec lat sześćdziesiątych XVIII wieku dojrzewało nowe pokolenie filozofów. Najbardziej znany był Jean-Jacques Rousseau. Młody Rousseau wędrował po Francji i Włoszech, wykonując różne prace. W końcu przedostał się do Paryża, gdzie został wprowadzony w krąg filozofów. Nie lubił jednak miejskiego życia i często wycofywał się w długie okresy samotności.
W swoim „Rozprawa o pochodzeniu i podstawach nierówności między ludźmi” Rousseau argumentował, że ludzie przyjęli prawa i rząd, aby zachować swoją własność prywatną. W rezultacie zostali zniewoleni przez rząd. Co zatem powinni zrobić ludzie, aby odzyskać wolność?
W swoim słynnym dziele „Umowa społeczna”, opublikowanym w 1762 r., Rousseau przedstawił swoją koncepcję umowy społecznej. Poprzez umowę społeczną całe społeczeństwo zgadza się na rządzenie swoją ogólną wolą. Osoby, które zamiast tego chcą kierować się własnym interesem, muszą być zmuszone do przestrzegania woli ogólnej. „Oznacza to nic innego jak to, że [oni] będą zmuszeni do bycia wolnymi” – powiedział Rousseau. W ten sposób wolność osiąga się poprzez zmuszanie do podążania za tym, co jest najlepsze dla „ogólnej woli”, ponieważ ogólna wola reprezentuje to, co jest najlepsze dla całą społeczność.
Inną ważną pracą Rousseau jest „Emil, czyli o wychowaniu”. Napisana w formie powieści, praca jest ogólną dyskusją „o wychowaniu cielesnego człowieka”. Rousseau twierdzi, że edukacja powinna wspierać, a nie ograniczać naturalne instynkty dzieci.
W przeciwieństwie do wielu myślicieli Oświecenia, Rousseau wierzył, że emocje, a także rozum, są ważne dla rozwoju człowieka. Szukał równowagi między sercem a umysłem, między emocjami a rozumem.
Rousseau niekoniecznie praktykował to, co głosił. Jego własne dzieci trafiły do domów dziecka, w których wiele z nich zmarło w młodym wieku. Rousseau postrzegał również kobiety jako „naturalnie” różne od mężczyzn: „Aby spełniać swoje funkcje,… [kobieta] potrzebuje miękkiego życia… Dużo troski i czułości potrzebuje, aby utrzymać rodzinę razem”. Według Rousseau kobiety powinny być wychowywane do roli żony i matki, ucząc się posłuszeństwa i umiejętności wychowawczych, które pozwoliłyby im troszczyć się o swoich mężów i dzieci z miłością. Jednak nie wszyscy w XVIII wieku zgadzali się z Rousseau.
Świat społeczny poza oświeceniem
Oświecenie nie było ruchem należącym wyłącznie do szlachty i arystokratów. Na przykład filozofowie tacy jak Diderot i Rousseau pochodzili z niższej klasy średniej. Ruch ten jednak najbardziej podobał się arystokratom i klasom wyższym w większych miastach. Zwykli ludzie, zwłaszcza chłopi, byli przeważnie nieświadomi i mało dotknięci przez Oświecenie.
Rozwój czytania
Ogromne znaczenie dla Oświecenia miało rozpowszechnienie jego idei wśród wykształconej elity europejskiego społeczeństwa. Szczególnie zauważalny był w XVIII wieku rozwój zarówno publiczności wydawniczej, jak i czytelniczej. Liczba tytułów wydawanych każdego roku przez francuskich wydawców wzrosła z 300 w 1750 roku do około 1600 w latach 80-tych XVIII wieku. Wcześniej książki były skierowane do niewielkich grup wykształconej elity. Teraz wiele książek skierowano do nowej czytelniczej klasy średniej, która obejmowała kobiety i miejskich rzemieślników.
Ważnym aspektem rozwoju wydawnictwa i czytelnictwa w XVIII wieku był rozwój czasopism dla szerokiej publiczności. W Wielkiej Brytanii w 1700 r. było się 25 czasopism, w 1760 r. – 103 i 1780 r. – 158.
Wraz z magazynami pojawiły się gazety codzienne. Pierwsza została wydrukowana w Londynie w 1702 r. Gazety były stosunkowo tanie, a w wielu kawiarniach były nawet rozdawane bezpłatnie.
Salon
Salony były eleganckimi pomieszczeniami wielkich miejskich domów zamożnej klasy wyższej. Zaproszeni goście gromadzili się w tych salonach i brali udział w rozmowach, które często dotyczyły nowych pomysłów filozoficznych. Salony gromadziły pisarzy i artystów, arystokratów, urzędników państwowych i zamożnych mieszczan.
Gospodarzami salonów były kobiety, które mogły wpłynąć na poglądy polityczne i gust literacki i artystyczny. Na przykład w swoim modnym domu w Paryżu Marie-Therese de Geoffrin, żona zamożnego kupca, organizowała spotkania, o których mówiła Francja i cała Europa. O zaproszenia rywalizowali znamienici cudzoziemcy, w tym przyszły król Szwecji i przyszły król Polski. Te spotkania pomogły szerzyć idee Oświecenia.
Religia w oświeceniu
Chociaż wiele filozofii atakowało kościoły chrześcijańskie, większość Europejczyków w XVIII wieku nadal była chrześcijanami. Wiele osób szukało także głębszego osobistego oddania Bogu.
Katolicki kościół parafialny pozostawał ważnym ośrodkiem życia całej gminy. Nie wiadomo, ile osób regularnie chodziło do kościoła. Ustalono, że w Niedzielę Wielkanocną od 90 do 95 procent ludności katolickiej chodziło na mszę.
Po początkowym zapale religijnym, który stworzył protestantyzm w XVI wieku, kościoły protestanckie przyjęły ugruntowane wzorce kontrolowane przez władze państwowe. W wielu kościołach protestanckich brakowało religijnego entuzjazmu. Pragnienie zwykłych protestantów do głębszych doświadczeń religijnych doprowadziło do powstania nowych ruchów religijnych.
Najsłynniejszy nowy ruch religijny tego czasu pojawił się w Anglii. Metodyzm – był dziełem anglikańskiego pastora Johna Wesleya. Wesley miał mistyczne doświadczenie, w którym „dar łaski Bożej” zapewnił go o zbawieniu. To doświadczenie doprowadziło go do zostania misjonarzem narodu angielskiego, aby nieść im „radosną nowinę” o zbawieniu.
Wesley głosił masom na otwartych polach. Zwracał się szczególnie do niższych klas. Powiedział, że próbował „obniżyć religię do poziomu najniższych zdolności ludzi„.
Potężne kazania Wesleya często powodowały, że ludzie doświadczali nawrócenia. Wielu z tych nawróconych przyłączało się do społeczeństw metodystów, w których pomagali sobie nawzajem w wykonywaniu dobrych uczynków. W ten sposób metodyzm Wesleya dał niższej i średniej klasie w angielskim społeczeństwie poczucie celu i wspólnoty. Metodyści podkreślali wagę ciężkiej pracy i zachęcali do zachowań prowadzących do duchowego zadowolenia, które zajęło miejsce politycznej równości.
Po śmierci Wesleya metodyzm stał się odrębną grupą protestancką. Metodyzm dowiódł, że osiemnastowieczne poszukiwania rozumu nie wyeliminowały potrzeby duchowego doświadczenia.