Po upadku imperium Timura Lenka (Tamerlana) na początku XV wieku obszar rozciągający się od Persji do Azji Środkowej popadł w anarchię. Jednak na początku XVI wieku kontrolę przejęła nowa dynastia znana jako Safawidzi. W przeciwieństwie do wielu ich islamskich sąsiadów, którzy byli muzułmanami sunnickimi, Safawidzi stali się gorliwymi szyitami. (sunnici i szyici byli dwiema głównymi grupami w religii islamskiej).
Dynastia Safawidów została założona przez szacha Ismaila, potomka Safi al-Dina (stąd nazwa Safawid). Na początku XIV wieku Safi al-Din był przywódcą społeczności tureckich grup etnicznych w Azerbejdżanie, w pobliżu Morza Kaspijskiego.
W 1501 roku Ismail użył swoich sił do zajęcia większości Iranu i Iraku. Następnie nazwał siebie szachem, czyli królem nowego państwa perskiego. Ismail wysłał szyickich kaznodziejów do Anatolii, aby nawracali członków plemion tureckich w Imperium Osmańskim. Sułtan osmański próbował powstrzymać tę działalność, ale Ismail odmówił. Nakazał także masakrę sunnickich muzułmanów, kiedy podbił Bagdad w 1508 roku.
Zaalarmowany tymi działaniami, osmański sułtan Selim I wystąpił przeciwko Safawidom w Persji i wygrał wielką bitwę pod Tabriz. Jednak Selim nie mógł utrzymać kontroli nad tym obszarem. Kilka lat później Ismail odzyskał Tabriz.
W następnych dziesięcioleciach Safawidzi próbowali umocnić swoje rządy w całej Persji i na obszarach na zachodzie. W obliczu problemu integracji różnych ludów tureckich z osiadłą ludnością perską zamieszkującą obszary miejskie, Safawidzi wykorzystali wiarę szyicką jako siłę jednoczącą. Podobnie jak sułtan osmański, sam szach twierdził, że jest duchowym przywódcą całego islamu.
W latach osiemdziesiątych XVI wieku Turcy przystąpili do ataku, zajęli Azerbejdżan i swoją flotą kontrolowali Morze Kaspijskie. To zmusiło nowego szacha Abbasa, do podpisania traktatu pokojowego, w którym stracił dużo terytorium. Stolica Safawidów została przeniesiona z północno-zachodniego miasta Tabriz do bardziej centralnie położonego miasta Isfahan.
Rozwój i upadek
Pod rządami szacha Abbasa, który rządził od 1588 do 1629 roku, Safawidzi osiągnęli szczyt swojej potęgi. System podobny do systemu janczarów w Imperium Osmańskim został stworzony, aby szkolić administratorów do zarządzania królestwem. Szach Abbas wzmocnił także swoją armię, którą uzbroił w najnowszą broń.
Na początku XVII wieku szach Abbas wystąpił przeciwko Turkom, aby odzyskać utracone terytoria. Pomogły mu państwa europejskie, których przywódcy uważali Safawidów za pożytecznych sojuszników przeciwko ich głównym wrogom, Turkom osmańskim. Safawidzi odnieśli początkowo pewne sukcesy, ale nie byli w stanie bronić wszystkich zdobyczy terytorialnych przeciwko armiom osmańskim. Niemniej jednak w 1612 roku podpisano traktat pokojowy, który przywrócił Azerbejdżan Safawidom.
Po śmierci szacha Abbasa w 1629 r. dynastia Safawidów stopniowo traciła wigor. Większości jego następców brakowało talentu i umiejętności politycznych. Siła szyickich elementów religijnych zaczęła rosnąć na dworze i w całym społeczeństwie Safawidów.
Podczas gdy wolność intelektualna wyznaczyła szczyt imperium, wzrosła presja na dostosowanie się do tradycyjnych przekonań religijnych, zwanych ortodoksją religijną. Na przykład perskie kobiety, które miały znaczną swobodę podczas wczesnego imperium, były teraz zmuszane do odosobnienia i musiały nosić Burkę (ubranie które całkiem zasłania twarz).
Na początku XVIII wieku, za panowania szacha Husajna, ludy afgańskie najechały i zajęły Isfahan. Resztki rządzącej rodziny Safawidów zostały zmuszone do wycofania się do Azerbejdżanu, ich pierwotnej ojczyzny. Turcy wykorzystali sytuację do zajęcia terytoriów wzdłuż zachodniej granicy. Persja pogrążyła się w długim okresie anarchii politycznej i społecznej (bezprawie i nieporządek).
Struktury polityczne i społeczne
Persja pod rządami Safawidów była społeczeństwem mieszanym. Safawidzi doszli do władzy przy wsparciu koczowniczych grup tureckich, ale większość ludności stanowili Persowie. Większość z nich była rolnikami lub mieszczanami. Połączenie elementów tureckich i perskich wpłynęło na praktycznie wszystkie aspekty społeczeństwa.
System polityczny Safawidów, podobnie jak w większości imperiów, był zorganizowany w kształcie piramidy. Szach był na szczycie, biurokracja i klasy ziemskie na środku, a zwykli ludzie na dole.
Rola szacha
Safawidskich władców chętnie wspierali szyici, którzy wierzyli, że założyciel imperium (szach Ismail) był bezpośrednim następcą proroka Mahometa. W zamian szachy uznali szyicki islam za religię państwową.
Zwiedzający donosili, że szachowie byli bardziej dostępni dla swoich poddanych niż władcy gdzie indziej. „Okazują wielki szacunek nieznajomym”, zauważył jeden z gości, „a nawet swoim poddanym, jedząc i pijąc z nimi całkiem swobodnie”.
Zdecydowani szachowie stanowczo kontrolowali władzę arystokracji ziemskiej. Szachowie przejęli wielkie posiadłości ziemskie arystokratów i oddali je pod kontrolę państwa. Ponadto mianowanie na wyższe stanowiska w biurokracji opierało się na zasługach, a nie na urodzeniu. Aby uniknąć konkurencji między elementami tureckimi i nie-tureckimi, na przykład szach Abbas zatrudnił wielu obcokrajowców z sąsiednich krajów na stanowiska w swoim rządzie.
Gospodarka i handel
Za dynastii Safawidów szachowie odgrywali aktywną rolę w handlu i działalności produkcyjnej. Istniała też liczna i zamożna miejska klasa średnia zajmująca się handlem.
Większość towarów w imperium podróżowała karawanami koni lub wielbłądów. Chociaż system dróg był kiepski, rząd zapewnił miejsca odpoczynku zmęczonym podróżnikom. W czasach silnych władców drogi były wolne od złodziei i bandytów.
U szczytu rozwoju państwo Safawidów było godnym następcą wielkich wcześniejszych imperiów perskich. Jednak prawdopodobnie nie było tak zamożne, jak jego sąsiedzi na wschodzie i zachodzie – Mogulowie i Osmanowie. Otoczeni potęgą morską Europejczyków na południu i lądową potęgą Osmanów na zachodzie, Safawidzi mieli trudności w handlu z Europą.
Kultura Safawidów
Znajomość nauk ścisłych, medycyny i matematyki pod rządami dynastii Safawidów była równa wiedzy innych społeczeństw w regionie. Ponadto Persja była świadkiem niezwykłego rozkwitu sztuki za panowania szacha Abbasa w latach 1588-1629.
Stolica Isfahan, zbudowana przez Abbasa, była imponującym miastem z rozległymi przestrzeniami i poczuciem porządku. Wokół ogromnego boiska do gry w polo rozmieszczono pałace, meczety i bazary. Ogromne meczety były bogato zdobione, a pałace były delikatnymi konstrukcjami ze smukłymi drewnianymi kolumnami. Aby ozdobić budynki, rzemieślnicy stworzyli pomysłowe wyroby metalowe, wyszukane kafelki i delikatne szklane naczynia. Znaczna część oryginalnego miasta nadal istnieje.
W całym imperium kwitło tkanie jedwabiu oparte na nowych technikach. Jedwabie miały lśniący kolor, ze srebrnymi i złotymi nitkami. Sploty przedstawiały ptaki, zwierzęta i kwiaty.
Przede wszystkim kwitło tkactwo dywanów, stymulowane dużym popytem na perskie dywany na Zachodzie. Wykonane głównie z wełny dywany są nadal wysoko cenione na całym świecie.
Malarstwo perskie cieszyło się długą tradycją, która była kontynuowana w erze Safawidów. Dominującymi cechami malarstwa tego okresu były łagodne kolory i płynność ruchu.
